Rahim Vohidov, Husniddin Eshooqutov

Vale chekkanlar ushbu jomdin rbh,
Sarosar hldilar Xusravga maddoh.
Ki, mulkj andoq-u oyini mundoq
Sipohi andoq-u tamkini mundoq...
Topib gah Maryam onshida orom,
Shakar halvosidin gohi olib kom.
Yaqindurkim bu shohi noz parvard,
Erur dard-u balo oyinidin fard (8, 45-46). «Rosti-yu rusti» niginida naqshlangan va unga amal qilishga hamisha tayyor turgan shohgina raiyat amida bladi. Bunday shoh behisob mol-mulk va gzallar oushida faroat topish ilinji bilan nafas olmaydi. Ishq — ilohiy javhar, uni muqaddas bilgan oshiqning ma'shuqani ishrat manbaiga aylantirishi noravo. Ishq - dard-u balolar olovida toblanib, poklanishi mumkin. Ishq - mehnat, bunyodkorlik, fidoyilik, jasorat bilan nurli, Ana shular Xusravda yo'q. Shuning uchun ustozlar qalamida sayqallangan Xusrav Alisher Navoiy tabiatiga mos kelmaydi. Shuning uchun ulu Navoiy barcha ibratli fazilatlarga kra Xusravning ziddi blgan Farhod timsolini yaratish ishtiyoqi bilan qalam surdi. XV asrning ikkinchi yarmi Xurosonda murshidi komili hazrat Jomiy blgan naqshbandiya tariqatiga sidqan ixlos qilish bilan qanoatlanmaydi, inson manfaati va poklikdan zga iddaosi blmagan sha lmas oyalarni badiiy ijod olamida keng tarib qiigan Alisher Navoiy «Farhod va Shirin»da ham ayni oyaviy uslubiga sodiq qoladi, «Dil ba yor-u dast ba kor»ni farzona Farhodning ham harakat dasturiga aylantiradi. Muallifning bunday urinishi dostonning boshlanish boblarida kelgan mana shu satrlardayoq namoyon bladi:
Zaruratkim solib bir zgacha tarh,
Bu niehnatnomani qilgimdurur sharli (8, 46). Ana shu ishoradan ravshanki, dostonda ifodalangan seygi saiguzashtlari

aytganda: «Bo*lub n yoshqa umrining mururi, yigirma yoshcha qadd-u jism-u zo'ri» blib qoladi. Pahlavonsifat Farhod harbiy ilm-u mashqlarni ham maromiga yetkazib rganadi. Natijada «Qilichi zarbasi olinda har marz, Shigof andoqki suvdin yer aro darz» darajasiga ktariladi. Bunday qudrat-u shiddat faqat harb maydoni uchun emas, balki ishq-u hunar olami uchun ham zarur edi. Shundan blsa kerak, dostonning 14-bobida Mulkoro sarkorligida yilning trt fasliga mljallangan trt qasrning bunyod etilishi tashvish-taraddudlari boshlanadi. Keyingi boblarda esa (14-15-boblar) Farhodning toshynuvchi Qoran, musawir-naqqosh Moniy bilan tanishuv jarayonlari kechadi. Farhod-Alloh marhamatiga muyassar inson. Uning kuch-quwatiga munosib fahm-u farosati, aql-u zakovati, zehn-u idroki bor. Alisher Navoiy ana shu tarzda uni komiliikning ibratli maqomiga ktarish uchun tayyorlay boradi. Farhod Qoranning plat teshaga suv berishi sir-u asrorini rganadi. Bunday tesha xoroni—toning eng qattiq toshini pichoq suvni yoxud yoni kesganday kesadi. Alisher Navoiy ijodiy uslubining tarkibiy qismi bIgan dalillash, ishontirish san'atlariga «Farhod va Shirin»da ayricha uru beriladi. Shundan blsa kerak, asarda vazifasiz, muallaq turuvchi lavhani topib bImaydi. Ana shu ma'noda mualiif Farhodning kasb iganishini asoslash barobarida uni hunarli, iymon — e'tiqodi but, Alisher Navoiyning z szlari bilan aytganda «Demonkim kngli pok-u ham zi pok, tili pok-u szi pok-u o*zi pok» naqshbandiya soliki maqomiga ktarib qyadi. Alisher Navoiy talqinicha, Farhod n trt yoshida baloatga yetdi, uning qalbida ishq ti paydo bldi. Aslida Farhod qismatida ishqdan dardnoklik u dunyoga kelgan kundan mavjud edi. Biroq shahzoda va uning atrofidagilar bu hazinlikning sababini idrok etolmasdi. Xoqon buyrui bilan qurdirilgan yilning trt fasliga mos hashamatli qasrlar ham Farhod qalbidagi tushkun kayfiyatni dunyo gzalliklari bilan fori etish ylidagi bir urinish bldi. Chin hukmdori farzandi knglini ashlik uboridan ozod qilish maqsadida bir yil davomida trt qasrda bazm uyushtirdi. Biroq bunday tadbirlar bilan shahzoda holida hech qanday zgarish paydo bImadi. Xoqon dilbandining ruhiyatidagi sha tushkun kayfiyatni siquv ostiga olish orzusi bilan yashar, ammo zining barcha sa'y-harakatlari besamar ketishidan ajablanardi. U mamlakat taxtini shahzodaga topshirish vaqti keldi, deb ylaydi. Xoqon Farhodning bu ishga har jihatdan mos ekanligini yurak-yurakdan his etardi. Toj-u taxt lini anduhlar girdobidan xalos etishiga ishonardi.

U saroy ahlini chaqirib ulkan yiin tkazadi. Farhodga taxti oldidan joy berib dilidagilarni tiliga keltira boshlaydi. Shoh AUoh beigan toj-u taxtdan minnatdorligini, buning ustiga Tangri unga Farhoddek solih farzand in'om etganidan mamnunligini bayon etadi. Keyinchalik muddaoga tib, yagona tilagi zining farzandi arjumandini taxt uzra krish ekanligini Farhodga quyidagicha ma'lum qiladi: