Радиотехник тизимлар назарияси асослари

d) K vazaglar va N -galaktikalar. Ko‘pchilik kvazarlar yorug‘ligi 18— 19moraliqda bo‘lgan yulduzlarga o‘xshaydi. Agar radioastronomik tekshi- rishlar bo‘lmaganda kim biladi, ular yulduzlar qatorida qolaverarmidi. Xira yulduzga o‘xshash niqob ostida yana boshqa manbalar ham bo‘lishi mumkin. Yana bir bor eslaylik, kvazarlar spektriga xos xususiyat, bu ultrabinafsha diapazonning yuqori darajada intensivligidir. Shuning uchun kvazarni
176


•Ilihrishda yulduzlar osmonini ultrabinafsha tasviri yorug'lik nurlaridagi bilan
■dishtiriladi. Natijada kvazarlar ajralib chiqadi. Ana shu usulni havorang mlduzsimon yorug‘lik manbalariga nisbatan qo'llagan A. Sendij (AQSH), nllrabinafsha rang ortiqlikka ega bo‘lgan radionurlanish sochmaydigan uli'ektlarni topdi. Ko'pchilik bunday obyektlar spektrida chiziqlar qizil mmonga siljiganligi qayd qilindi. Demak, bu yulduzsimon obyektlar biz- ning Galaktikamizga tegishli emas, ular kvazarlar singari ulkan tezlik bilan ln/dan uzoqlashmoqda. Bunday obyektlar kvazaglar deb ataladi. Kvazag vidduzsimon galaktika dem akdir (u lar Q S G - b ilan b e lg ilan ad i). 11isoblashlarning ko‘rsatishicha kosmik fazo hajm birligida kvazaglar soni kvazarlarnikidan 50—100 marta ko‘p bo'lishi kerak. Shunday mulohaza mavjudki, kvazar kvazag faoliyati davomidagi qisqa o‘tish fazasidir.
Kvazaglar ko‘p jixatdan N-galaktikalarga o ‘xshash. N-galaktika ixcham n'zagi ajralib kuzatiladigan galaktikadir. N -galaktikalar q o ‘shaloq manbalardir. Ular nurlanishi noissiqlik tabiatga ega, ikkinchidan ularning ayrimlari o ‘z yorug‘ligini bir necha yillar davomida o‘zgartirib turadi. Kadiodiapazonda intensivligi bo‘yicha N-galaktikalar kvazarlardan ancha orqada turadi. N-galaktika radionurlanishi quwati kvazamikidan 100 marta kam. N-galaktikalar nurlanishi so‘ngan kvazarlar bo‘lsa kerak, degan faraz mavjud.
6 -bob
K O IN O T M O D E L L A R I V A Y U L D U Z E V O L U T S IY A S I. K O S M O G O N IY A VA K O S M O L O G IY A M A SA L A L A R I