Радиотехник тизимлар назарияси асослари

e) Galaktikalar yorqinligi va spektri. Galaktikalarning massa va yorqinliklari Quyosh massasi va yorqinliklari birliklarida beriladi. Agar
galaktika Quyosh singari yulduzlardan tashkil topgan boTsa, K = y =1. Aslida bu nisbat bir necha birlikdan bir necha yuz birlikkacha oraliqda boTadi.
Masalan, Andromeda tumanligi uchun u y = 30, Katta Magellan Buluti
uchun ™= 4- Bu nisbat spiral va noto‘g‘ri galaktikalar uchun elliptik ga-


1;iktikalarnikiga qaraganda katta. U galaktikaning yulduziy tarkibiga bog‘liq. I lliptik galaktikalarda qaynoq gigant va o‘tagigantlar yo‘q. Ular asosan
\nriq va qizil (K va M sinfga kiruvchi) karlik yulduzlardan iborat. Spiral va iioto‘g‘ri galaktikalarda O va B sinflarga mansub qaynoq gigant va o‘tagigant yulduzlar ko‘p.
Galaktikaning nurlanishi uni tashkil etgan yulduzlar nurlanishi vig'indisidan iborat. Shuning uchun uning spektri ham uning nurlanishiga eng ko‘p hissa qo'shayotgan yulduzlarnikiga o'xshash bo‘lishi kerak. Ilaqiqatdan ham noto‘g‘ri galaktikalar spektri A va F, spektral galaktika- larniki F va G, elliptik galaktikalarniki G va K sinfga kiruvchi yulduzlamikiga o'xshashdir. Yorqinlik bilan absolut kattalik orasida logarifmik bogianish (Pogson formulasiga o‘xshash) boiib, L o‘rniga, odatda absolut yulduz kattalik qoilaniladi. Yorqinliklar diapazoni, ayniqsa elliptik galaktika- larda juda keng ekan, eng yorug‘ elliptik galaktikalaming absolut kattaligi M = - 2 4 m ga yetadi, karlik elliptik galaktikalarniki M = —8m. Spiral galaktikalarning kattaligi, ularning absolut yulduziy kattaligi M = - 1 4 mdan M=—I8mgacha oraliqda bo‘ladi. Yorqinlik bo‘yicha galaktikalar to'rtta sinfga bo‘linadi: o ‘tagigant (M <—19m), gigant ( - 1 9 m< M <—17m), o ‘rtacha yorqinlikdagi (—17m< M < - 1 5 m) va karlik (M >—15m) galaktikalar. M a’lum galaktikalar orasida eng xirasi M — 6.5m. Bizning Galaktikamizning absolut kattaligi M = —18.8m. 5.3-jadvalda galaktikalar uchun yorqinlik funksiyasi (p(M) va \|/(M)-bir birlik yulduziy kattalik orasiga to‘g‘ri keladigan yorug‘- lik nurlanishida berilgan; 1O6L0 — birliklarida keltirilgan.
Yorqinlik funksiyasi
bir birlik yulduziy kattalik oralig‘ida 1 Mpk3 hajm birligidagi galaktikalar sonini bildiradi. Jadvaidan ko‘rish mumkinki, galaktikalar konsentratsiyasi (cp(M)) M ortishi bilan orta boradi, \p(M) esa M =—19mda maksimumga erishadi va yorug‘ galaktikalar tez xiralashib boradi.
5.3-jadval

M -22 -21 -20 -19 ^{-18 -17 -16 -15 -14}