Радиотехник тизимлар назарияси асослари

lg (M) ^{-5 -3,5 -2,3 -1,8 -1,6 -1,3 -1,0 -0,9 -0,8}
V(M) ^{1 10 50 60 50 40 30 20 10}


Galaktikalarning o'rtacha konsentratsiyasi n =0.02; o ‘rtacha yorug‘- likdagi g/M ps3 va galaktikalar bir tekis joylashgan fazoda modda zichligi p =5 • lO-31 g/sm 3,
f) Galaktikalar o‘zagi va uning aktivligi (faolligi). Galaktikaning markazida joylashgan, nisbatan kichik qismi, uning o ‘zagi deb ataladi. Ko'pchilik galaktikalar o'zagida modda miqdori kam, o‘zak kichik va zich bo'lganligi uchun uni yulduzlarga ajratib bo‘lmaydi; bu esa uni o ‘rganishni qiyinlashtiradi. 0 ‘zak spektri bizning Galaktikamizning sferik tashkil etuvchisi (markaziy quyuqlama) spektriga o‘xshaydi, ya’ni qizil yulduzlarga xos spek-
173




trga ega. Unda qora chiziqlar bilan bir qatorda qaynoq gazlarga xos emission chiziqlar ham kuzatiladi.
Ayrim galaktikalar o ‘zagi spektrida energiyani taqsimlanishi noissiqlil xususiyatga ega, ya’ni I(v) ~ v “ va uning ultrabinafsha qismi Plank qonunidan farq qiladi. 0 ‘zak spektrida keng emission chiziqlar kuzatiladi va ular 500- 4000 km/s tezlik bilan betartib harakatga mos keladi. Galaktikalar o‘zagiti.i kichik ikkita radionurlanish manbalari kuzatiladi: o'zakdan to‘la massasi 106 —107 lTt)s ga teng boigan modda va relativistik zarralar oqimi otilib turadi. Ularning o'zaklari aktivligi 106 yil davom etishi mumkin; bu vaqi ichida o'zakdan 1049 J energiya sochiladi. Jarayonlar 108 yil davr bilan takrorlanib turadi.
Spiral va elliptik galaktikalarda aktivlik nishonalari kuzatiladi. Spiral galaktikalar ularni birinchi kuzatgan astronom nomi bilan Seyfert galak tikalari deb ataladi. 0 ‘zakning diametri 10 pk va kuchli nurlanadigan qismi bundan 2—3 marta kichik. Kuchli infraqizil nurlanish sochadi. Aktiv elliptik galaktikalarga Sunbula yulduz turkumida kuzatiladigan M87 galaktika misol bo‘la oladi. Bu galaktika o‘zagi yaqinida bir nechta bir qatorda joylashgan modda otilib chiqishlar kuzatiladi. Otilgan modda massasi lO7fty0, tezligi 3000 km/s va unga qarama-qarshi tomonda ham bunday aks otilish kuza- tiladi. M67 kuchli radionurlanish manbayi hamdir. Kuchli ultrabinafsha rang ortiqlikka ega galaktikalar bo'lib, ulardan (600)sini kashf etgan arman olimi B.E. Markalyan nomi bilan ataladi.