R. X. Maksudov, I. S. Hayitov

О‘ZBEKISTONDA TО‘QIMACHILIK SANOATINING
PAYDO BО‘LISHI VA RIVOJLANISHI
Tо‘qimachilik sanoati О‘zbekiston iqtisodiyotining muhim
tarmoqlaridan biri bо‘lib о‘z tarkibiga tabiiy tolalar-paxta, ipak, jun,
zig‘ir, jut, sun’iy tolalar-nitron, kapron, lavsan, viskoza, atsetat,
shuningdek, sun’iy charmdan yigirish va tо‘qish orqali turli xil charmlar
ishlab chiqaruvchi korxonalarni birlashtiradi.
Tarmoq mahsulotlari orasida gilam va gilam mahsulotlari, namat-
kigiz, muyna, teri-charm, tom va mebelbop gazlamalar, turli tо‘rlar va
boshqalar ham bor.
О‘zbekistonda bu tarmoq juda katta xomashyo bazasiga ega.
Demak, uni istiqboli porloq. О‘tmishda ham shunday bо‘lgan.
Tarixiy dalillarning guvohlik berishicha О‘rta Osiyo, xususan
О‘zbekiston qadimdan kosibchilik asosida tо‘qimachilik ishlab
chiqarishi madaniy markazlaridan biri bо‘lgan. Bu haqda ma’lumot
qoldirgan yirik tarixchi olim V.V.Bartold “Xalifalikda Misr
ip-gazlamasi haqida kо‘p gapiriladi, ammo Misrda ip-gazlama zig‘ir va
jun gazlamadan keyingi о‘rinda turgan, qadimgi va о‘rta asrlarda u
yerdan chetga hozirgidek kо‘p paxta chiqarilmagan. Ehtimol
xalifalikning barcha viloyatlari orasida Turkistonda kо‘proq ip-gazlama
sanoati rivojlangan”,-deb yozadi.
Darhaqiqat, xalqimiz eramizdan oldingi 2-asrlardayoq gazlama
tо‘qishdan yaxshi xabardor bо‘lgan. V.V.Bartold arab manbalariga

---

94
asoslanib о‘lkamizda tо‘quvchilik kasbi nafaqat shaharlarda balki
qishloqlarda ham rivojlanganligini ta’kidlab, Buxoroda ishlab
chiqarilgan zarbob (qimxob) gazlamalar Suriya, Misr, Rim va boshqa
davlatlarga chiqarilgani haqida yozib qoldirgan. X-XI asrlarda Buxoro
yaqinidagi Tazan qishlog‘ida har yili kuzda katta yarmarka о‘tkazilib
gazlamalar, pardalar, yopinchiqlar sotilgani, unda О‘rta Osiyoning turli
shaharlaridan 10 minglab kishilar qatnashgani bunga yorqin misoldir.
Keyinchalik, XVIII- asrdan О‘rta Osiyo honliklarida tо‘qimachilik
mahsulotlari bilan savdo qilish yangi bosqichga kirdi. Chunki, bu davrda
Rossiya о‘zining tо‘qimachilik buyumlariga bо‘lgan ehtiyojini О‘rta
Osiyo paxtasi, xom ipi, tayyor ip-gazlamalari hisobiga qondirar edi.
Negaki, bu davrda Rossiyada hali paxtadan ip-gazlama ishlab chiqarish
rivojlanmagan edi. Masalan, 1760-1792 yillarda О‘rta Osiyodan
Rossiyaga chiqarilgan gazlamalar 6 barobar kо‘payib, 3 mln. rubllikdan
ortiq bо‘ldi.
XIX-asr boshlarida Rossiyaning Markaziy rayonlarida ip-gazlama
sanoatining rivojlanishi bilan О‘rta osiyo xom ipiga ehtiyoj yanada
oshdi. Bu haqda ma’lumot bergan prof. P.G.Lyubomirov Rossiya
korxonalari Angliyanikidan kо‘ra kо‘proq Buxoro xom ipini ma’qul
kо‘rishgan. Natijada xonliklardan  Rossiyaga tо‘qimachilik buyumlari
chiqarish 1840 yilda 1655 ming rublni tashkil etgan bо‘lsa 1857 yilda
2408 ming rublga yetdi yoki 72% о‘sdi.