99
tonnasini xorijga sotgan. Holbuki, buni О‘zbekistonda qayta ishlab
tayyor mahsulot ishlab chiqarsa bо‘lar ediku.
Afsus mustaqillikga qadar respublikamizda tо‘qimachilik sanoati,
xususan uning ip-gazlama ishlab chiqarish tarmog‘i juda sekin о‘sdi.
Hatto u 1970 yilda 1960 yilga nisbatan 25 mln. metr, 1965 yilga
nisbatan esa 44 mln. metrga kamaydi.
Shu sababli, sobiq Ittifoq
hukumati 60 yillar ohiri 70 yillar boshida har biri umumiy quvvati
240 ming urchuq va 6000 tо‘quv dastgohga ega ikkita yigiruv-tо‘quv va
pardozlash fabrikasi bilan yiliga 109 mln. metr gazlama ishlab
chiqarishga qodir bо‘lgan Buxoro va Andijon ip-gazlama kombinatlari
qurilishiga ruxsat berdi. Nukusda ham shunday quvvatga ega kombinat,
Xо‘jaylida yigiruv- tо‘quv fabrikasi, Xiva gilam kombinati qurilishi
boshlandi. Chunki, О‘rta Osiyo, xususan О‘zbekiston aholisida
tо‘qimachilik mahsulotlariga ehtiyoj katta edi. Bu
mahsulotlar
О‘zbekistonga 10 ta sobiq ittifoqdosh respublika va xorijiy mamlakatdan
keltirilardi. О‘z navbatida О‘zbekistondan jahonning 23 mamlakatiga,
xususan Osiyo va Afrika davlatlariga ip-gazlama eksport qilinardi.
О‘zbekistonga ip-gazlama mahsulotlari asosan Moskva va
Ivanovadan (73,3%) keltirilardi. Bu davrda, shuningdek О‘zbekistonga
hajmi va assortimenti bо‘yicha ip-gazlama yetkazib beruvchi yirik
davlat Hindiston bо‘lib jami importning 39,8 foizi uning hissasiga,
23,6 foizi esa Vengriya hissasiga tо‘g‘ri kelardi.
Bu hol О‘zbekistonda tо‘qimachilik sanoatini,
xususan uning
ip-gazlama ishlab chiqarish sohasini rivojlantirishni taqazo etardi.
Qurilayotgan Buxoro va Andijon ip-gazlama kombinatlari bu
borada masalaning kichik bir yechimi edi. Buxoro ip-gazlama
kombinatining yigiruv, tо‘quv va ip bо‘yash fabrikalari bо‘lgan birinchi
navbati 1974 yilda ishga tushdi. 1981 yilda uning 57600 dona kamerali
pnevmomexanik yigiruv mashinalari о‘rnatilgan 2-yigiruv fabrikasi,
1988 yilda pardozlash korxonasi ishga tushirilgach kombinat tarkibida
2 ta yigiruv, 2 ta tо‘quv, ip bо‘yash, pardozlash korxonasi va tikuv sexi
faoliyat kо‘rsata boshladi. Shuningdek, 1982 yili G‘ijduvonda 33936 ta
urchuqli yigiruv, Vobkentda 560 tо‘quv dastgohiga
ega shahobchalar,
keyinchalik viloyatning Olot, Qorakо‘l, Surxondaryo viloyatining
Jarqо‘rg‘on, Qashqadaryo viloyatining Kitob va Yakkabog‘ tumanlarida
ham shunday shahobchalar qurildi. Kо‘p о‘tmay ularning bir qismi
mustaqil yigiruv, tо‘quv fabrikalariga aylantirildi.
О‘tgan asrning 70-yillari о‘rtalarida faoliyat kо‘rsata boshlagan
Andijon ip-gazlama kombinati tarkibida bittadan yigiruv, pishituv,
100
tо‘quv va 2 ta pardozlash fabrikasi,
shuningdek, Asaka, Qо‘rg‘ontepa,
Marhamat, Poytug‘, Chuama, Chinobod, Yorqishloqda shahobchalari
bor edi.
Shunday qilib, mustaqillikka qadar respublikamizda Toshkent,
Farg‘ona, Buxoro va Andijonda 4 ta yirik tо‘qimachilik korxonasi va
ularning 28 ta shahobchasi faoliyat kо‘rsatdi. Shahobchalar viloyatlar
kesimida quyidagicha joylashgan edi. Toshkent shahrida 2 ta, Andijon
viloyatida 7 ta, Buxoro, Farg‘ona va Qoraqalpog‘istonda-4 tadan,
Namangan va Qashqadaryoda-2 tadan, Surxondaryo, Samarqand,
Xorazm va Jizzax viloyatlaridan-1 tadan shahobcha bor edi. Bularni
ichida G‘ijduvon, Rishton, Beshariq, Yangiqо‘rg‘on, Uychi,
Haqqulobod, Tо‘rtkо‘l, Kitob, Jarqо‘rg‘on, Jizzax shahobchalarida
kamida 80 tadan yigiruv mashinalari о‘rnatilgan bо‘lsa, Qoraqamish,
Asaka, Qо‘rg‘ontepa, Marhamat, Poytug‘, Vobkent, Rishton, Uychi
shahobchalarining har birida 500 dan ortiq tо‘quv dastgohlari bor edi.
Shunga qaramay, respublikamizda
paxta tolasidan tayyor
tо‘qimachilik mahsulotlari ishlab chiqarish 6-8 foizdan oshmadi.
Respublikada tayyorlangan paxta tolasining 92-94 foizi xomashyo
sifatida olib chiqib ketildi va asosan Rossiya Federatsiyasi, Ukraina,
Belorusiya va boshqa respublikalarda qayta ishlanib tayyor mahsulotga
aylantirildi.
Natijada, paxtadan keladigan daromad ham Markazda qoldi. Qayta
ishlovchi korxonalar ham Markazda qurildi. Minglab ishchi о‘rinlari
ham Markazda yaratildi. Bu hol aholi turmush darajasiga ham ta’sir
kо‘rsatdi. Xulosa qilib apytganda, sovuqni-sovuq, issiqni-issiq demay yil
12 oy dalada tinimsiz mehnat qilgan о‘zbek dehqonining kosasi
oqarmadi.
Bugungi kunda tо‘qimachilik sanoati О‘zbekiston iqtisodiyotida о‘z
о‘rni va salohiyatiga ega. 1991 yilda uning yalpi mahsulotdagi ulushi
8,5 foizga teng edi. Ammo mustaqillikning dastlabki yillarida uning
salmog‘i boshqa sobiq sovet respublikalarida bо‘lganidek,
ikki va undan
kо‘p martaga kamayib ketdi. Bu haqda Rossiyaning “Tekstilnaya
promishlennost” jurnalida (1997 yil 5-son) quyidagi ma’lumotlar
keltirilgan.
