96
Bundan shu narsa kо‘rinib turibdiki, 1960 yilda О‘zbekiston sobiq
ittifoqda tayyorlangan paxta tolasining 75 foizini (1 mln. 548 ming
tonnadan 1 mln. 100 ming tonnasini) yetkazib bergani holda jami ishlab
chiqarilgan ip-gazlamaning atigi 2,8 foizini (7482 mln.metrdan
235 mln.metrni) ishlab chiqargan xolos.
Respublikamiz tо‘qimachilik sanoatida XX-asrning 30-yillarida
qurib ishga tushirilgan Farg‘ona va Toshkent tо‘qimachilik kombinatlari
alohida о‘rin tutdi. Ilk tо‘qimachilik kombinati 1930 yilda Farg‘onada
qurildi. Negaki, о‘sha davrlarda Farg‘ona vodiysi respublikamizda
tayyorlanayotgan paxta va pilla xomashyosining 60-70
foizini berar
edi.
Shuni hisobga olgan О‘zbekiston hukumati 1925 yil 15 sentabrda
Farg‘onada tо‘qimachilik kombinati qurilishi haqida qaror qabul qildi.
1926 yilda uning dastlabki navbati ishlay boshladi. 1930 yilda 2 va
3 navbati ishga tushgach Farg‘ona tо‘qimachilik kombinati tо‘liq ishlay
boshladi. Shu yili kombinat 218,2 tonnna ip yigirib 2 mln. pogon metr
gazlama ishlab chiqardi. 1932 yilda bu kо‘rsatkich 1377 tonna yigirilgan
ip va 7 mln.765 ming pogon metr gazlamani tashkil etdi.
Shuni ham aytish joizki, О‘zbekistonda tо‘qimachilik
sanoatini
rivojlantirishda sobiq ittifoq hukumati va partiya Markazqо‘mining
1929 yil 3 maydagi “Tо‘qimachilik sanoati rivojlanishining holati va
istiqbollari tо‘g‘risida”gi qarori ma’lum darajada о‘z ta’sirini kо‘rsatdi.
Respublikamizda yana bir tо‘qimachilik kombinati qurilishi
boshlandi. Bu Toshkent tо‘qimachilik kombinati edi. Uning qurilishi
1932 yilda boshlangan bо‘lib, 1933 yilda sobiq ittifoq Mudofa va
Mehnat qо‘mitasi uni “zarbdor qurilish”lar qatoriga kiritgan edi.
Toshkent tо‘qimachilik kombinati о‘z
davrida Osiyodagi eng yirik
kombinatlardan bо‘lib, birinchi navbati 1936 yilda, ikkinchi navbati
1939 yilda tо‘liq ishga tushirilgan edi. Masalan, TTK 1937 yilda
Erondagi barcha yigiruv va ip-gazlama korxonalarini qо‘shganda ham
ulardan 7 barobar kо‘p mahsulot ishlab chiqargan edi.
Yuqorida ta’kidlaganimizdek, Toshkent tо‘qimachilik kombinati
2-besh yillikning bosh qurilishi deb e’lon qilindi. Maxsus “Tekstilstroy”
tresti tuzildi. Shu bahonada ishchi va mutaxassislar ham “Marakazdan”
yuborildi. Moskva, Ivanova, Serpuxovdan quruvchilar, montajchilar,
800 dan ortiq tо‘qimachilar, shu jumladan, tо‘quv fabrikasiga-417 ta,
yigiruv fabrikasiga-138 ta, chitga gul bosish fabrikasi uchun - 149 ta
mutaxassis ishchi va 75 muxandis-texnik xodimlar hamda rahbarlar
yuborildi. Bunday “amaliy yordamlar” keyinchalik ham davom etdi.
97
Mahalliy aholidan, xususan yoshlardan kadrlar tayyorlashga “panja
orasidan” qaraldi.
Kо‘rilgan “Sayi-harakatlar” natijasida 1934 yil 1 dekabrda bо‘lajak
TTKning yigiruv fabrikasida 40000 urchuq, tо‘quv fabrikasida 1000 ta
dastgoh ishga tushirildi. 1936 yilga kelib kombinatning
birinchi navbati-
yigiruv va tо‘quv fabrikasi, mexanika zavodi, bо‘yash sexi, qо‘shimcha
binolar ishga tushgach yigiruv fabrikasida 112720 ta urchuq, tо‘quv
fabrikasida 3264 ta avtomat tо‘quv dastgohi ishlay boshladi. Gazlama
ishlab chiqarish 75 mln.metrni tashkil qildi.Bu vaqtda Farg‘ona
tо‘qimachilik kombinatida 36,3 mln.metr gazlama ishlab chiqarilar edi.
TTKda ishchilar soni 7771 kishi bо‘lib, uning 3370 tasi ayollar,
shundan
о‘zbek ayollari, 1043 nafar edi xolos.
1936 yil 5 dekabrda О‘zbekiston Kompartiyasi Markazqо‘mi
Toshkent tо‘qimachilik kombinatining 2-navbati qurilishini tezlashtirish
haqida qaror qabul qildi. Bir vaqtning о‘zida Farg‘onada 32 ming
urchuq, 600 tо‘quv dastgohiga ega tо‘quv fabrikasi, Toshkentda
19,4 ming urchuq va 600 tо‘quv dastgohiga ega past navli paxtani qayta
ishlashga mо‘ljallangan yigiruv-tо‘quv fabrikasi qurilishi ham
boshlandi.
Toshkent tо‘qimachilik kombinatining 2-navbati 1939
yilda ishga
tushdi. Uning tarkibiga 3 ta yigiruv, 2 ta tо‘quv, shuningdek, pardozlash
va ip fabrikasi bir nechta korxonalar kirar edi. U yiliga 200 mln.metr
chit, satin, shifon, batist, popilin, kо‘ylakbop gazlama va boshqalarni
ishlab chiqarish quvvatiga ega edi.
Natijada, 1932-1940 yillarda Respublikada ip-gazlama ishlab
chiqarish 12,6 barobarga kо‘payib, 8,5 mln.metrdan 107,4 mln.metrga
yetdi. Tarmoqning asosiy ishlab chiqarish foizlari 20 barobar о‘sdi.
2-jahon urushi
yillarida, О‘zbekistonga 100 dan ortiq sanoat korxonalri,
shu jumladan, ip-gazlama va tо‘qimachilik fabrikalari kо‘chirib
keltirildi. Natijada, bir qator paxta tozalash zavodlari qayta jihozlanib
yigiruv-tо‘quv fabrikalariga aylantirildi. Xususan, Namangan, Andijon,
G‘ijduvon, Qо‘qon, Farg‘ona paxta tozalash zavodlariga 100 ming
urchuq, 2500 ta tо‘quv dastgohi joylashtirildi. Shu
bilan birga
yangilarini qurish boshlandi. 1944 yilda qurilishi boshlangan Nukus
yigiruv-tо‘quv fabrikasi shular jumlasidan bо‘lib, uning quvvati
5350 yigiruv urchug‘i va 160 tо‘quv dastgohiga teng edi. Umuman
urush extiyojlari shuni taqazo etmoqda edi.
