Qarshi davlat universituti

IV. Voleyboltexnikasigao’rgatish:

Sportamaliyotida dastlabkio’rgatishjarayoniko’pyillik sporttrenirovkasiningfundamentalbosqichibo’lib, ushbubosqichda o’rgatishuslublariva vositalaridanto’g`rifoydalanishkeyingibosqichlarda sportmahoratini samaralishakllanishiga imkonyaratadi.

Dastlabkio’rgatishjarayoninirejalashtirishva tashkilqilishda bolaning ontogenetikhamda biopsixologik xususiyatlarie’tiborga olinishizarur. Boshqacha qilib aytganda dastlabkio’rgatishjarayonida o’tkaziladiganmashg`ulotlaryuklamalarishug`ullanuvchibolalarningjismoniyva funkstionalimkoniyatlariga qarabme’yorlanishiva qo’llanilishilozim.

Ma’lumki, harakat (yuklama) hajmiva shiddatiinson salomatligi, uningjismoniyva funkstionalshakllanishida muhim ahamiyatga egadir. Lekinbarcha harakatturlari, jumladan sportto’garaklarida ijro etiladiganjismoniyva texnik-taktikmashqlarhajmihamda shiddatishug`ullanuvchiningfunksionalimkoniyatlariga moskelishiyokihiyolgina yuqoribo’lishilozim. Chunkibiologiyafanida azaldano’zisbotinitopganqonuniyatlarga ko’ra, ontogenetiktaraqqiyotningmuayyanbosqichlarida bajariladigankundalikjismoniyyuklamaning (nagruzka) yalpita’sir “kuchi” organizmningfunkstionalimkoniyatlaridandoimo yuqoribo’lsa, shu organizmda (organlar, mushaklar, tomirlar, hujayralar, to’qimalar, yurak, o’pka, taloq, jigatva h.k.) zo’riqishyokiteztoliqish alomatlaripaydo bo’ladi.

Bunday salbiy “izlar” odamning, ayniqsa bolaning odatiyfunkstionalfaoliyatiniizdanchiqaradi, kayfiyatnitushiradi, uyqunibuzadi, piravordida ishqobiliyatini susaytiradiva unito’liqtiklanishiga to’sqinlikqiladi. Agarshundayyuklamalarustunligibola faoliyatida surunkaliqaytarilibtursa, organizmningnafaqatnormalo’sishiga ta’siretishimumkin, balkiushbuyuklamalarustunligiturlifunkstional “ob’ekt”larda globalpatologik asoratlarpaydo bo’lishiga olibkelishiehtimoldanholiemas. Aksincha, kundalikyokiyalpimashg`ulotyuklamalarihajmiva shiddatifunkstionalimkoniyatdanpastbo’lsa, jismoniy sifatlarningshakllanishi susayadi, ishqobiliyatikuchaymaydi. Binobarin, kundalikyokiyalpiyuklamalar, shujumladanjismoniytarbiyadarslariva trenirovka mashg`ulotlariga oidyuklamalarnibolalarningyoshi, jinsi, jismoniyva funkstionalimkoniyatlariga qarab “to’lqinsimon” prinstipda oshira borishdarkor. Demak, bolalar sportiga oidmashg`ulotlarnitashkilqilishda pedagogikva tibbiynazoratga asoslanish sog`lom, barkamol avlodnitarbiyalashjarayonining ajralmasqismidir.

Shundayekan, jismoniytarbiyava sportbo’yicha o’tkaziladiganmashg`ulotlar (jismoniytarbiyadarsi, trenirovka mashg`uloti, sportmusobaqalari) mazmuninimaqsadlirejalashtirishva boshqarishharbirmutaxassis (o’qituvchi, murabbiy, tashkilotchi, uslubchi, yo’riqchi) va rahbarshaxsga qatta mas’uliyatyuklashi, ularjismoniymadaniyat, jismoniytarbiya, jismoniyrivojlanish, jismoniytayyorgarlikva sportmasalalariga oidbilimlarnio’zlashtirishlari, muvofiqkasbiy-pedagogikmalaka va ko’nikmalarnipuxta egallashlarizarurligiisbottalabqilmaydi.

Alohida e’tiborqaratishmuhimki, bolalar sportini samaralitashkilqilish, ko’pyillik sporttrenirovkasijarayonida shug`ullanuvchilar sog`ligiva ularning sportmahoratinishakllantira borishustivorjihatdanjismoniytayyorgarlikko’rsatkichlariga bog`liqdir.

Jismoniytayyorgarlikva uning salohiyatiniifoda etuvchikuch, tezkorlik, chaqqonlik, chidamkorlikva egiluvchanlikkabi sifatlarilmiy ob’ekt sifatida azaldanko’pdan-ko’ptadqiqotchi olimlardiqqatinijalbqilibkelgan. Ularningtadqiqotlarida jismoniy sifatlarningmohiyati, mazmuni, ularnijismoniytarbiyava sporthamda boshqa jarayonlardagi ahamiyativa rivojlantirishmuammolari atroflicha yoritilgan.

Ushbumuammolarniturliyoshdagio’quvchiyoshlarva bolalar sportimisolida o’rganishga qaratilgantadqiqotlarnatijalarihamtalaygina ilmiynashrlarda o’zifodasinitopgan.

Takidlashjoizki, jismoniytarbiyava sportturlarinazariyasiva uslubiyatibo’yicha nashretilgandarslikhamda qo’llanmalarda jismoniytayyorgarliktushunchasi – bumuayyankasbiyfaoliyatyoki sportturida ma’lumjarayon samaradorliginibelgilabberishdarajasida shakllangantayyorgarlik – ishqobiliyati, harakat sifatlari, malakalariva ko’nikmalariningintegralifodasini anglatadi.

Sport amaliyotida (kasbiy amaliyotda ham) jismoniytayyorgarlik, odatda, ikkibir-biriga chambarchasbog`liqbo’lgan – umumiyva maxsusjismoniytayyorgarlikturlariga bo’linadi.

Hayotdavomida inson sog`ligi, uning aqliyva jismoniyfaolligi, ko’pyillik sporttrenirovkasidavomida sportmahoratiningshakllana borishiustivorjihatdanshuikkitayyorgarlikturlarimazmuniva darajasibilanbelgilanadi.

Jismoniytarbiyava sportmashg`ulotlarida qo’yiladigan asosiymaqsad – sog`liqnimustahkamlashhamda yuqori sportnatijalariga erishish avvalamboryoshlikdanboshlabumumiyjismoniy sifatlarnirivojlantirishmuhimligiga e’tiborqaratadi. Aksariyat olimlarningta’kidlashicha, muayyan sportturibo’yicha muntazamo’tkazibboriladiganhamda hajm, shiddatva mazmunjihatdanto’g`ritashkilqilinganmashg`ulotlarbolalarva o’smirlar organizmiga ijobiyta’sirko’rsatarekan. Lekin, umumiyjismoniytayyorgarlikka asoslanganva tordoirada ixtisoslashtirilganmashg`ulotlar salbiy oqibatlarga olibkelishikuzatilgan. Binobarin, dastlabkio’rgatishbosqichida jismoniyva texnik-taktikmashqlarnisbatinito’g`rirejalashtirishbolalar sportmahoratini samaralishakllantirishimkoniyatiniyaratadi.