Qarshi davlat universituti

3.3. Himoyataktikasi: Himoyadagitaktikharakatlarningasosiymaqsadi – raqibninghujumharakatlarinibartarafetishvaungaqarshiturishdaniborat. Himoyadagitaktikharakatlargajamoa, guruhvayakkatartibdagiharakatlarkiradi. Jamoalitaktikharakatlaro’yindajamoaninghimoyadagiharakatlariuchtaasosiyvaziyatbilanifodalanadi: o’yingakiritilganto’pniqabulqilish; hujumzarbasini (harakatini) yokito’siqdanqaytganto’pniqabulqilish; hujumqilayotgano’yinchinihimoyalash. Jamoaharakatlariningmazmuniquyidagiasosiyomillar: raqibjamoasihujumharakatlariningxususiyatlari; o’yinchilarningo’yinmahoratlari; o’yinxususiyatidankelibchiqibnavbatdagiharakatlarniamalgaoshirishbilanbelgilanadi.

Zamonaviyvoleyboldajamoao’zhimoyataktikasiniburchagioldinga (27 a-rasm) vaburchagiorqaga (27 b-rasm) tizimiasosidatashkilqiladi.

a b

27-rasm

Yuqorida sanabo’tilganomillarvao’yinvaziyatidankelibchiqib, maqbulbo’lganhimoyataktikalaridanbiriniqo’llashikerakbo’ladi. Quyidaushbutaktikusullarnivauningvariantlariniko’ribchiqmiz.

O’yingakiritilganto’pniqabulqilishdao’yinchilarningmaydonbo’yichajoylashuviasosanikkivariantdabo’ladi: chiziqlivapog`onalarbo’yicha. Chiziqlivariantdan (28 a-rasm) barchao’yinchilarto’pniqabulqilishmalakasigaegabo’lgandavahujumdamurakkabbo’lmagankombinastiyalarniuyushtirishrejalashtirilgandafoydalaniladi.Buvariantdao’yinchilarmaydonbo’ylabbirtekisdajoylashadilar. Bundaraqibningto’puzatishidagiquyidagitaktikxususiyatlarnihisobgaolishzarur:

a) maydondajoytanlash (to’rdanqanchamasofadajoylashish);

b) raqibtomonidano’yingakiritilganto’pningturlikuchlanishdaginavbatlashuv ehtimoliga;

v) o’yinchilarorasigaberish ehtimoliga;

g) to’ryonigachiqayotganbog`lovchigato’pyo’llash ehtimoli.

Zamonaviyvoleyboldako’phollardao’yinchilarningpog`onabo’ylabjoylashuvikuzatiladi. Bundao’yingakiritilganto’pningmalakalivoleybolchilartomonidanqabulqilinishigavahujumharakatlarining samaralitashkiletilishigaimkonyaratiladi.

Agarda 3 zonadagio’yinchito’pniyaxshiqabulqilish, 4 zonadagio’yinchiesayaxshihujumqilishmaxoratigaegabo’lmasa, 28 b – rasmdakeltirilganjoylashuvdanfoydalanishimumkin. 3zonadagio’yinchito’pniyaxshiqabulqilaoladiganbo’lsa, umaydonchaningorqarog`iga surilibturadi (6 zonadagio’yinchidano’tibketishimumkinemas).

Bog`lovchio’yinchining 5 zonadanchiqishvaqtidagijamoajoylashuvi 18 v-rasmdakeltirilgan. Bujoylashuvbirmunchaqiyinbo’lishigaqaramasdan, tez-tezuchrabturadi. Bundajamoaning 5+1 tizimidanfoydalanishiayniqsaqo’lkeladi.

Hujumzarbalariniqabulqilishdahimoyaniuyushtirishningasosanuchtavariantimavjud: chiziqbo’ylab – bundaoldingiqatoro’yinchilaridanbirito’siqqo’yuvchio’yinchilarnihimoyaqiladi (26-rasm); oldingipog`onali – bundato’siqqo’yuvchilarni 6 zonadagio’yinchihimoyaqiladi; orqapog`onali – bundato’siqqo’yuvchilarni 1 yoki 5 zonadagio’yinchilarhimoyaqiladi. Butizimlarto’siqqo’yishvahujumzarbalariningxususiyatlarigaqarabtanlanadi. Himoyaharakatlarinitashkilqilishdaraqibninghujumdagiharakatlariasosqilibolinadi. Birinchivariantdano’yinchilarningbirgalikdagiharakatinio’zgartirishda, ikkinchivariantdanraqibjamoasito’siqustidanaldamchiharakatlarnitez-tezqo’llaganda, uchinchivariantdanraqibtomonidankuchlihujumzarbalariberilgandafoydalaniladi. Xujumqiluvchio’yinchininghimoyasinitashkilqilishengmurakkabo’yinvaziyatlaridanbirihisoblanadi. Buto’pninguchishtezligi, yo’nalishivato’siqdanqaytganto’pyo’nalishinianiqlashningqiyinligibilanizohlanadi.

Harbiro’yinchiningharakatqilishitanlanganhimoyatizimigabog`liq. Hujumchiyokito’siqqo’yuvchinihimoyalashquyidagichabo’lishimumkin: bog`lovchio’yinchi (agardauhujumqilayotgano’yinchigayaqinbo’lsa) tomonidan, himoyachilar (6 yoki 5, 1 zonadagilar) tomonidanvahujumharakatlaridaishtirok etmayotganengyaqinturganhujumchitomonidan (27a-rasm). Himoyaqilishdaeng samaralijoylashuvlardanbiri 27b-rasmdakeltirilgan.

Guruhlitaktikharakatlargabirnechao’yinchilarningayrimo’yinvaziyatlaridabirgalikdaqilganharakatlarikiradi. Buvaziyatlargato’pniqabulqilish, hujumzarbalariniqabulqilish, to’siqqo’yish, hujumzarbasiniberuvchivato’siqqo’yuvchio’yinchilarnihimoyalashkiradi.

Guruhlitaktikharakatlargaasosanguruhlito’siqqo’yish (ko’phollardaikkitalik) kiradi. Uchkishilikto’siqdannisbatankamfoydalaniladi. To’siqqo’yuvchilaro’rtavachekkato’siqqo’yuvchilargaajratiladi. Ikkikishilikto’siqqo’yilganda, asosiyrolnihujumyo’nalishinito’suvchio’yinchiegallaydi. Masalan, raqibninghujumidiagonalbo’yichabo’lsa, undato’rningo’rtasidakuchlito’siqqo’yuvchio’yinchibo’lishikerak. Uchtalikto’siqda (ko’phollardato’ro’rtasidaqo’yiladi) o’rtadaturgano’yinchigachekkao’yinchilaryondashibkeladi. Guruhlito’siqdaginatijato’siqdaishtirok etgano’yinchilarningo’zarokelishibqilganharakatlarigabog`liq. Ikkikishilikto’siqqo’yishdaengmuhimomillarquyidagilar:

a) yuqorito’puzatishdan so’ngto’g`riyo’nalishbo’yichahujumuyushtirilganda, to’siqqo’yuvchilarningqo’llaribir-birigategibturishikerak;

b) 4 zonadanchapgatomonhujumqilinganda, o’rtao’yinchito’pdanchaproqqajoylashib, qo’llarinito’rganisbatanburchakqilibturadi, chekkato’siqqo’yuvchito’pqarshisigaturadivaqo’llarinio’rtadaturgano’yinchiningqo’ligayaqinlashtiradi.

O’yingakiritilganto’pniqabulqilishdahamguruhliharakatlargae’tiborqaratishlozim. Bundaasosanto’rttavazifahal etiladi:

a) to’pniqabulqiluvchio’yinchinihimoyalash;

b) to’pniqabulqilishmalakasi sustroqbo’lgano’yinchinihimoyalash;

v) ayrimo’yinchilarnito’pniqabulqilishdanchetlashtirilgandan so’ngo’zaroharakatqilish;

g) to’pgachiquvchio’yinchibilano’zarokelishibharakatqilish.

Yakkataktikharakatlarhimoyadayakkatartibdagitaktikharakatlarga: o’yingakiritilganto’pni, hujumzarbasini, to’siqdanqaytganto’pniqabulqilish, to’siqqo’yish, to’siqqo’yishdan so’ngo’z-o’zinihimoyalashkiradi. O’yingakiritilganto’pniqabulqilishdao’yinchio’zzonasini (radiusbo’yicha) vato’pkiritishxususiyatinianglaganholdajoytanlaydi. Raqibningo’yingaqandayusuldato’pkiritishiniuningto’purishdagiharakati (amplitudasi) bo’yichaaniqlashmumkin. Harqandayholatdahamo’yinchio’zzonasidanorqaroqdajoylashganima’qulroqbo’ladi, chunkito’pqabulqilishuchunoldingaharakatqilishorqagaharakatqilishdananchaengildir.

Hujumzarbalariniqabulqilishdajoyzarbayo’nalishi, uzatilganto’pningtraektoriyasivayo’nalishi, uningto’rdanuzoq-yaqinligi, hujumqilayotgano’yinchiningindividualxususiyatlarivajamoaqabulqilgano’yintizimigako’ratanlanadi.

Himoyadao’ynaganda, quyidakeltirilganma’lumotlargatayanishayniqsaqo’lkeladi:

a) to’pto’rdanuzoqroquzatilganbo’lsa, demakhujumzarbasiningorqaroqzonalargaberilishikutiladi;

b) to’ppastlatibberilganbo’lsavahujumchitezliginioshiribyuguribkelsa, zarbaegriyokialdabtashlashbilanbajariladi;

v) hujumpastbo’ylito’siqqo’yuvchitomonuyushtirilganbo’lsa, zarbaorqazonalargaberiladiyokito’pto’siqqategibqaytadi.

Hujumchinihimoyalashdaunganisbatanbo’lganmasofani, raqibtomonidanqo’yilganto’siqxususiyatini, zarbauchunuzatilganto’pniholatinibilishzarur. Agarto’pto’rgayaqinberilib, zarbagato’siqqo’yilganbo’lsa, to’pko’pchilikhollardavertikalravishdaqaytadi.

Shuninguchunhujumqilayotgano’yinchigayaqinturganhimoyalovchiunganisbatan 1 matrofidapastturishholatiniegallaydivato’pnipastdanqabulqiladi. Pastlabberilganvato’rdanuzoqlashganto’pgazarbaberilganda, uningto’siqdan (yokito’rdan) sapchiborqazonalargatushishehtimoliyuqoribo’ladi.

To’siqqo’yishdajoyningto’g`ritanlanishivato’siqningo’zvaqtidaqo’yilishijudaahamiyatlidir. Zonali (harakatsiz) to’siqqo’yishdao’yinchifaqatginayo’nalishyo’liniberkitadi. Harakatlito’siqqo’yilganda, zarbayo’nalishiberkitadi. To’siqqo’yuvchining sakrashvaqtiko’phollardazarbauchunuzatilganto’pholatibilananiqlanadi. Yuqorivao’rtachabalandlikdauzatilganto’plargato’siqqo’yuvchihujumchidan so’ng sakraydi. Pastvatezkoruzatilganto’plargahujumchibilanbarobar sakraydi. Hujumchihavodauchibzarbaberadiganto’plargahujumchidanoldinroq sakraydi. To’siqqo’yganda, qo’llarto’rustidanoxirgivaziyatdao’tkaziladi. Qo’llarayniqsa, kaftlarningqandayqo’yilishizarbayo’nalishigabog`liqdir.