Qalandarova baxtigul ozod qizi maktabgacha ta’lim tashkilotlarida bolalar nutqini o‘stirish va tafakkurini rivojlantirish usullari

Mavzuning o‘rganilganlik darajasi. Pedagogika va metodikada bolalar nutqini va tafakkurini o‘stirish usullariga oid bir qator ishlar amalga oshirilgan. Jumladan, Sh.Sodiqovaning“Maktabgacha pedagogika”, R.F.Qodirova va boshqalar tomonidan yaratilgan “Maktabgacha pedagogika”darsliklarida mustaqillik yillarida maktabgacha ta’limga yangicha yondashuv, maktabgacha ta’lim yoshidagi bolalarga ta’lim-tarbiya berish mazmuni va uslubiyatiga doir masalarga to‘xtalingan¹ Taniqli pedagoglar: F.R Qodirova, R.M.Qodirovalar muallifligidagi “Bolalar nutqini rivojlantirish nazariyasi va metodikasi”, M. Fayzullayeva, Z.Raximova va M.Rustamovalar tomonidan yozilgan “”Maktabgacha yoshdagi bolalar nutqini o‘stirish (Tayyorlov guruhi uchun mashg‘ulotlar ishlanmasi) uslubiy qo‘llanmasida, Q.Shodiyevaning “Maktabgacha yoshdagi bolalarni to‘g‘ri talaffuzga o‘rgatish” masalariga e’tibor qaratiladi. Va nazariy ma’lumotlar beriladi.⁴ Darvoqe, taniqli olima D.R.Babayevaning “Nutq o‘stirish nazariyasi va metodikasi” nomli darsligini bu borada olg‘a tashlangan ilk qadam sifatida baholash mumkin⁵.
Zero, yuqorida qayd qilib o‘tganimiz tadqiqotlarda maktabgacha ta’lim tashkilotlarida bolalar nutqini o‘stirish va tafakkurini rivojlantirish usullari masalasi monografik tarzda yaxlit o‘rganilmagan. Ushbu ishimizda mazkur muammo hozirgacha bajarilgan tadqiqotlarga tayanilgan holda magistrlik dissertatsiyasi doirasida maxsus tadqiq etilmoqda. Bu ishning dolzarbligini belgilaydi, albatta.
Tadqiqotning maqsad va vazifalari. Maktabgacha ta’lim tashkilotlarida bolalar nutqini o‘stirish va tafakkurini rivojlantirish usullarini ochib berishni maqsad qilib qo‘ygan.
Mazkur maqsadni amalga oshirish, o‘z navbatida, quyidagi vazifalarni bajarishni taqozo etadi:
- Borliqni anglash orqali tafakkur o‘stirish masalasini yoritish;
- Bola nutqiga oid yasama so‘zlar semantikasining lingvistik-psixologik xususiyatlarini aniqlash;
- Bolalar nutqiga oid individual neologizmlarning nutq va tafakkurni o‘stirishdagi o‘rnini belgilash;
- Leksik o‘yin jarayonida maktabgacha yoshdagi bolalarning nutqiy-tafakkuriy faoliyati mazmunini ilmiy asoslash;
- Maktabgacha ta’lim yoshidagi bolalar lug‘at zahirasining takomillashuvida dialogik nutqning ahamiyatini yoritish;
- Kichik yoshdagi bolalar nutqi va tafakkurini o‘stirish jarayonini tashkil etish yo’llarini ilmiy asoslashga urinish;
- O‘yin va musiqa mashg‘ulotlarida bolalar nutqini o‘stirish va tafakkurini rivojlantirish yo‘llari yoritish;
O‘zbek milliy qo‘shiqlarini o‘rganishning bola nutqnini o‘stiruvdagi va tafakkurini rivojlantirishdagi rolini belgilash;
- Suratlarga qarab hikoya tuzish orqali bolalar nutqini o‘stirish va tafakkurini rivojlantirish usullarini belgilash;
- Tabiatga sayr jarayonida bolalar og‘zaki nutqini o‘stirish va tafakkurini rivojlantirish usullarini yoritish;
- Mavzu doirasida tajriba-sinov ishlarini tashkil etish va natijalarini e’lon qilish.