Navoiy davlat pedagogika instituti tarix fakulteti “Umumiy tarix” kafedrasi

Angliyada chartistlar harakati. 
Angliyada XIX asr boshlarida mayda burjuaziya va ishchilar siyosiy 
tuzumni demokratlashtirishni va umumiy saylov huquqini joriy qilinishini talab 
qilmoqda edi. Ko'p yillik kurashdan so'ng ishchilar 1824 yilda ishchi tashkilotlarini 
tuzishni taqiqlovchi qonunni bekor qilishga erishdilar.Bu qonun 1799 yilda joriy 
qilingan edi. Endi tezda ishchlar ishlab chiqarishning deyarli barcha sohalarida 
o'zlarining kasaba uyushmalari (Tred-yunionlar)ni tuzdilar. Biroq kapitalistlar tred-
yunionchilik harakatidan tashvishga tushib, 1825 yilda "Ishchilarning ittifoqlari 
haqida qonun"ni qabul qilinishiga erishdilar. Mazkur qonun, mehnat sharoitlarini 
yaxshilanishini talab qilib chiqqan ish tashlashlar va namoyishlar o'tkazishni man 

---

16 
qildi.1825 yilda Angliyada birinchi marta ortiqcha ishlab chiqarish oqibatida 
iqtisodiy inqiroz yuz berdi. U sanoatning barcha sohalarida, ayniqsa to'qimachilik 
sohasida ancha kuchli tarzda namoyon bo'ldi.Ko’plab sanoat korxonalari yopildi, 
yoki to'liq bo'lmagan ish kuniga o'tkazildi.Mamlakatda ommaviy ishsizlik hukm 
surdi.U bilan birga oziq-ovqat mahsulollarining narxi oshib ketdi.Inqiroz aholining 
norozilik harakatlarini kuchaytirdi.20-yillarning oxiridan Angliyada mayda 
burjuaziya, sanoat burjuaziyasi va ishchilarning parlament islohotlari uchun 
kurashi kuchaydi. Sanoat burjuaziyasining iqtisodiy qudrati tez o'sdi, ammo uning 
parlamentdagi ta'siri oldingiday sustligicha qolmoqda edi.Xalq ommasi saylov 
huquqlariga ega emas edi.Angliyaning 20 mln.kishilik aholisidan faqal 220 ming 
kishi saylov huhuqiga ega edi. Parlamentda yirik ycr egalari,savdo va sanoat 
burjuaziyasi hukmronlik qilar edi. Lendlordlarning siyosiy ta'sirining ustunligi 
saylov masalasida yaqqol ko'rinmoqda edi. Aholisi 400 ming kishidan iboral 
bo'lgan 30 ta "rutubatli joylar" umum palatasiga 22 tadan, Manchester, Birmingem, 
Lids, Shefflld va London shaharlarining 1,5 mln. kishilik aholisi parlamentga bor 
yo'g'i 4 ta deputat saylash huquqiga ega edi. Sanoat burjuaziyasi o'zining 
parlamentdagi siyosiy ta'sirini kuchaytirish uchun ishchilarning parlament 
islohotlarini talab qiluvchi kurashidan foydalandi.