Navoiy davlat pedagogika instituti tarix fakulteti “Umumiy tarix” kafedrasi

Germaniyada 1848-1849 yillar inqilobi, uning borishiva natijalari 
XIX asrning 30-40-yillarida Germaniyaning ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyoti, o'rta 
asrlar davridan meros qolib kelayotgan feodalizm qoldiqlarini va eng asosiysi, siyosiy 
tarqoqlikni tugatmasdan turib, mamlakalning ishlab chiqarish kuchlarini o'sishiga va 
mamlakatni birlashlirishga erishib bo'lmasligini ko'rsatdi. 40-yillarning 
oxirlarida burjuaziya muxolifatini kuchayishi va xalq ommasining norozilik 
harakatlarini ko'tarilishi siyosiy ahvolni yana keskinlashayotganligidan dalolat berdi. 
Fransiyada respublika e’lon qilinishi haqidagi xabar, Germaniya davlatlarida inqilobiy 
harakatlarni boshlanishiga turtki bo'ldi.Baden gersorligida xalq namoyishlari 1848 yil 
fevraldayoq boshlandi. Namoyishchilar palataga taqdim etgan talabnomada matbuot, 
majlis erkinligi,xalq militsiyasi,umumgerman Ta'sis majlisini chaqirish haqidagi 
xalqning qat'iy talablari aks etdi.Vahimaga tushgan gersog Leopold bu talablarning 
aksariyatini qondirishga majbur bo'ldi.Mart oyida Prussiyada ham xalq ommasi 
demokralik islohotlarni talab qilib chiqdi.Berlinda xalq ommasining politsiya va 
hukumat qo'shini bilan qurolli to'qnashuvlari boshlandi. 18-mart kuni qirol 
konstitutsiya joriy qilish haqida farmoyish chiqardi alohida farmoyish bilan senzura 
bekor qilindi.Qirol Fridrix Vilgelm IV liberal ministirlardan iborat yangi hukumat 
tuzdi. Bu hukumat ayrim burjua islohotlarini amalga oshirish bilan qirol hokimiyatini 
mustahkamlashga 
kirishdi.Prussiyadagi 
mart 
voqealari 
tarixga 
"Mart 

---

76 
inqilobi"nomi bilan kirdi.Germaniya davlatlarida xalqning norozilik harakatlari 
burjuaziya orasidatezroq umumgerman Ta'sis majlisini chaqirish fikrini tug'dirdi. 
31-martdan 3-aprelgacha bo'lgan muddatda Frankfurt Maynida german
davlallari vakillarining parlament oldi majlisi (Syezdi) chaqirildi.Syezd majlis 
uchun saylovlar o'tkazishga qaror qildi.1848-yil parlamentga saylovlar bo'lib 
o'tdi.1848-yil 18-may kuni Frankfurlda parlament Markaziy Germaniya 
hukumatini tuzdi. Germaniya imperiyasining muvaffaqnoyibi lavozimiga 
Avstriya etsgersogi logann saylandi, liberal ministrlardan iborat hukumat tuzildi, 
Markaziy hukumat Germaniyada real hokimiyatga ega bo'lmasdan, hokimiyat 
amalda alohida german davlatlarining monarxlari qo'lida qolaverdi.Parlament 
tuzgan maxsus komissiyaning feodal soliq va majburiyatlarini bekor qilish, 
savdodagi soliq turlarini tugatish, mehnat qilish huquqini joriy qilish haqida 
olib borgan uzoq muzokaralari mustamlakachilikni qo'llab-quvvatlab, Poznanni 
bo'lg’usi Germaniya imperiyasining ajralmas tarkibiy qismi deb hisobladi.1848-
1849 - yillarda Germaniya davlatlarida bo'lib o'tgan inqilobning bosh masalasi 
Germaniyani birlashlirish edi.Germaniyani birlashtirishnig 2 ta yo'l mavjud 
bo'lib,ulardan biri - xalq ommasining inqilobiy harakatlari bilan "quyidan" 
birlashtirish yoki Germaniya davlatlari orasidagi yirik davlatlar (Avstriya,Prussiya) 
ning 
biri 
boshchiligida 
birlashtirish 
edi.Shimoliy 
german 
davlatlari 
burjuaziyasining aksariyati Prussiya boshchiligida Avstriyasiz “Kichik 
Germaniya"imperiyasini 
tuzishgajanubi-g'arbiy 
german 
davlatlarining 
burjuaziyasi esa iqtisodiy jihatdan qudratli bo'lgan prussiya burjuaziyasining 
raqobatidan cho'chib, 
Avstriya ham 
qo'shilgan "Buyuk 
Germaniya" 
imperiyasini tuzishga harakat qildilar. Keyingisiga Avstriya imperiyasining 
burjuaziyasi ham intilmoqda edi.Frankfurt parlamentining demokratik so'l oqimi 
Germaniya federativ respublikasini tuzishga harakat qildilar.Daniya bilan shaxsiy 
uniya asosida birlashgan Shlezvig va Golshteyn gersogliklarida mart oyida 
qo'zg'olon boshlanib,mazkur gersogliklarda muvaqqat hukumat tuzildi.Bu 
gersogliklar aholisi asosan nemislardan iborat bo'lib,muvaqqat hukumat Daniyadan 
ajralib chiqish uchun german davlatlaridan yordam so'radi. Xalqni inqilobiy 
harakatlardan chalg'itish maqsadida Prussuya Daniyaga harbiy qo'shin kiritdi. 
Tezda bu 2 gersoglik Daniyadan ajratildi, biroq Rossiya, Angliya va Fransiyaning 
aralashuvi bilan Shvetsiyaning Malmyo shahrida kelishuv bitimi imzolandi. Bu 
bitimga ko'ra mazkur xalqaro nizo echilmaguncha Prussiya qo'shinlari Daniyadan 
chiqib ketishi lozim edi.Germaniyani birlashtirishning maqsad va vazifalari mazkur 
kelishuv bitimini tuzishni taqozo etar edi, aks holda u german davlatlarining 
Rossiya, Angliya va Fransiya bilan to'qnashuvini keltirib chiqarar edi. Shuning 
uchun 16-sentyabr kuni Frankfurt parlamenti Malmyo kelishuv bitimini 
ma'qulladi. Bunga qarshi xalq ommasining FrankfurtMaynda yangidan norozilik 
chiqishlari boshlandi, lekin, u Prussiya va Avstriya qo'shinlari tomonidan tezda 
bostirildi.1848 yilning kuz fasliga kelib, Germaniya davlatlarida hukumatlarning 
inqilobga qarshi kuchlari ustunlikni qo'lga kirita boshladilar. Vena qo'zg'oloni 
bostirilgandan so'ng, Prussuya qiroli Fridrix Vilgelm IV inqilobning eng ashaddiy 
dushmanlarini ministrlik lavozimlariga tayinlay boshladi. Ichki ishlar ministri 
qilib O.Manteyfel tayinlandi. 1848 yil 9 noyabrda qirol Ta'sis majlisi yig'ilishini 
Berlindan aholisining soni kamroq bo'lgan provinsiya shahar Brandenburgga 
ko'chirish haqida farmoyish chiqardi. Bu voqelik 9 noyabr davlat to'ntaruvi nomi 
bilan ataldi. 5-dekabrda Millat majlisini bekor qilinganligi haqida farmoyish 

---

77 
chiqdi. Bu konstilutsiya keyinchalik Manteyfel konstitutsiyasi deb ataldi. 
Konstitutsiya mart inqilobi qo'lga kiritgan yutuqlarmng ko'pchiligini saqlab qoldi. 
Biroq, u qirolga qonun chiqaruvchi palatalarning bar qanday qarorini bekor 
qilish huquqini berdi.1849 yil 30 maydagi saylov haqidagi yangi qonun 
Prussuyada yana senzti saylovni joriy qildi. 1850 yil 2 martida dehqonlarning 
mayda feodal soliq va majburiyatlari bekor qilindi.1849 yil 28 martda Frankfurt 
parlamenti imperiya konstitusiyasini qabul qildi. Unga ko'ra, Germaniyada meros 
o'tuvchi imperator hokimiyati va ikki palatadan iborat reyxstag joriy qilindi. 
Konstitusiya xalqqa qonun oldida barchaning tengligi, shaxs va xususiy 
mulkning daxlsizligi va boshqa burjua erkinliklarini berdi.