Angliya sanoat inqilobi

Angliya sanoat inqilobi

Angliya - XVIII asr sanoat inqilobining vatani.

Karl Marks so'zlari bilan aytganda: Ingliz inqilobi butun dunyo ehtiyojlarining ifodasi edi

Sanoat toʻntarishi, sanoat inqilobi — qoʻl mehnatiga asoslangan manufaktura sanoatidan mashinalashgan yirik industriyaga oʻtish jarayonini ifodalovchi iqtisodiy va ijtimoiy-siyosiy oʻzgarishlar tizimi. Bu tushuncha 19-asrning 2-yarmida Arnold Toynbi tomonidan kiritilgan.

St. 18-asrning 60y.laridan dastlab Buyuk Britaniyada boshlandi.

St. barcha mamlakatlarda yengil sanoatda boshlanib, ogʻir sanoatning shakllanishi bilan yakunlangan.

Sanoat to‘ntarilishi mam-lakatning Shimoli-sharqida boshlandi.

Mashina yordamida ishlab chiqarishga o‘tgan birinchi tarmoq paxtani qayta ishlash tarmog‘i edi. E.Uitni tomonidan 1793 y.da ixtiro qilingan paxta tozalash mashinasi paxtani qayta ishlashni tubdan o‘zgartirishga va pax-tachilik sanoatini xom ashyo bilan ta’minlashga imkon berdi.

1780— 1820 yillarda toʻqimachilik sanoati hajmi 16 martadan ortiq oʻsdi.

Asta-sekin mashinalar junni qayta ishlashga ham joriy qilindi.

1840 y.ga kelib Shimoli-sharqda uyda jun to‘qish mashina yor-damida to‘qishga almashdi.

Shimoli-sharq tekstil sanoatining markaziga aylandi. Bu hududda tarmoqning 78% fabrikalari joylashgan edi.

Engil sanoatda sanoat to‘ntarilishi tekstil sanoatidan tashqari oziq-ovqat, poyafzal, to‘qimachilik, teriga ishlov berish sanoat-lariga ham ta’sir etdi (1841 y.da Zinger tikuv mashinkasi ixtiro qil-indi).

Yana bir yo‘nalish – transportni rivojlanishi. XVIII asr oxirida kanallar qurilishi rivoj topdi. XIX asrning birinchi choragida Buyuk ko‘llarni Atlantika okeani bilan bog‘laydigan ERI kanali qurildi.

Kemalar qatnovini jadallashuviga 1807 y.da R.Fulton tomonidan “Klermont” g‘ildirakli paroxodini ixtiro qilinishi ta’sir ko‘rsatdi.

Birinchi temir relslar Baltimor va Ogayo shaharlarini bog‘ladi (1828-1830 yy.), keyingi 20 yil davomida temir yo‘llar uzunligi 300 barobar o‘sdi. Dunyodagi hech qaysi mamlakat bunday sur’atlarga erishmagan edi.

Transportning rivojlanishi metallurgiya, qazib olish va o‘rmonchilik sanoatlarini rivojlanishiga turtki berdi.

Sanoat to‘ntarilishi davrida toshko‘mir qazib olish 20 barobar, cho‘yan ishlab chiqarish 3 barobar o‘sdi.

Metallurgiya markazlari - Pittsburg; G‘arbda yangi markazlar tashkil etildi (Tennesi, Kentukki), Pensilvaniya, Ogayo.

XIX asr o‘rtalarida AQShda yirik mashinasozlik zavodlari ma-vjud edi (Nyu-York, Pensilvaniya).

Bu sanoat to‘ntarilishini yakunlovchi bosqichga (mashinalarni mashinalar ishlab chiqarishi) o‘tganligidan dalolatdir.

AQSh parovozlar, kemalar va qishloq xo‘jaligi mashinalarini yirik ishlab chiqaruvchisiga aylandi. 1851 y.da AQShda elektrovoz ishlab chiqarildi. Keyinchalik poezdning yotoq vagonlari, sister-nalari yaratildi.