90
harakatlar uchun mablag' ajratdi. Ushbu summa taklif etilgan harbiy islohotlar
loyihasini amalga oshirish uchun sarflandi.Liberal burjuaziya vakillarining 1861 yilda
tashkil qilingan "Progressistlar partiyasi" parlamentda qirol va hukumatga qarshi
kurash boshladi. 1861 yilga landtag saylovlarida progressistlar katta muvaffaqiyat
qozondilar. Yangi saylangan deputatlar palalasi bilan hukumat o'rtasida yangidan
kurash boshlandi. 1862 yilning 11 martida qirolning maxsus farmoyishi bilan
deputatlar palatasi tarqatib yuborildi, liberal ministrlar iste'foga chiqarildi. Qirol
liberallashtirish siyosatiga chek quydi. Ko'pgina shaharlarda aholining hukumatga
qarshi norozilik chiqishlari bo'lib o'ldi. 1862 yil bahoridagi yangi saylovlarda
progressistlar yana g'alaba qozondilar.Progressistlar hukumatga bosim o'tkazib, agar
ularning talablari bajarilmaydigan bo'lsa, harbiy soha uchun mablag'lar ajratishni
to'xtatishini ma'lum qildi. Keyinroq, harbiy kredillarni to'xtatilishi siyosiy inqirozni
juda keskinlashtirdi, qirol hatto taxtdan vozkechishga ham tayyor turdi. Ammo
prus yunkerlarining konservatik militaristlari boshqacha yo'l tutdilar. Ularning
taklifi bilan 47 yoshli Otto fon Bismark 1862 yil 24 sentyabrda qirol tomonidan
prezident - ministr (bosh ministr) qilib tayinlandi.Otto fon Bismark (1815-1898) kelib
chiqishi va tabiatiga ko'ra haqiqiy y yunker edi. U butun umri davomida Prussiya
taxtiga sodiqlik bilan xizmat qildi va Germaniyada Prussiya hukmronligini o'rnatish
tarafdorlarini qo'llab-quvvatladi. Bismark "men birinchi o'rinda prusman va undan
keyin nemisman" degan iborasi ham yuqoridagi fikrimizni tasdiqlaydi. Bismark
o'zining 1848-1849 yillar inqilobi davrida demokratiyaga qarshi chiqishlari bilan
ma'lum bo'lgan edi. Uning "1848-1849 yillar inqilobining eng katta xatosi shu
ediki zamonning muhim masalalarini aksariyat nutqlar va qarorlar bilan emas, balki
qilich va qon bilan yechiladi" degan iborasi Germaniyani birlashtirish uchun mayda
va o'rtacha german davlatlaridagi partikulyarlik va legitimistik qarshiliklarni,
umrini yashab bo'lgan Germaniya ittifoqini va Avstriya ta'sirini tugatishni nazarda
tutar edi. Chunki Bismark juda boy siyosiy va diplomatik tajribaga ega bo'lib,
Germaniyani birlashtirish arafasida mavjud bo'lgan ichki va tashqi siyosiy vaziyatni
munosib baholab, mamfakatning iqtisodiy taraqqiyotini ta'minlash uchun siyosiy
tarqoqlikka barharn berish lozimligini tushungan edi.Xalq ommasining inqilobiy
chiqishlaridan vahimaga tushgan burjuaziya Bismark hukumatiga yon berishga
majbur bo'ldi.1863 yil mayda sanoati rivojlangan Saksoniyaning Leyptsig shahrida
liberal
burjuaziyadan
mustaqil
holda
Ferdinand
Lassal
boshchiligida
"Umumgerman ishchilar ittifoqi" tuzildi, ittifoqning asosiy maqsadi ishchilarning
umumiy saylov huquqini qo'lga kiritish orqali tinch yo'l bilan sotsializmga o'tish
edi. F.Lassal uinumiy saylov huquqini joriy qilish haqida Bismark bilan
muzokaralar ham olib bordi. German davlatlarida ishchilarning namoyishlari va
professional harakatlari 1863-1865 yillarda o'zining eng yuqori bosqichiga yetdi.
Harakat davomida nemis ishchilari orasida Avgust Bebel (1840-1913) va
Vilgelm Libknext (1826-1900) kabi siyosiy rahnamolar yetishib chiqdi.
F.Lasaldan farqli rayishda V.Libknext va A.Bebel Germaniyani "quyidan" -
inqilobiy yo'l bilan birlashtirish orqali respublika o'rnatish uchun harakat qilib,
Bismarkning "qilich va qon" bilan birlashtirish siyosatiga qarshi kurashdilar.
Do'stlaringiz bilan baham: