36
Alyaskani qo’lga kiritilishi) natijasida bitmas, tuganmas
yer osti va yer usti
boyliklariga ega bo’ldi.Ishlab chiqarish kuchlarining tez taraqqiy qilish uchun
yangi sharoit vujudga keldi. Bu davr AQSHda kapitalizm tez suratlar
bilanrivojlanganligi va sanoat to’ntarishi sodir bo’lganligi bilan xarakterlanadi.
1894
yilga kelib, AQSH sanoat ishlab chiqarish jihatidan 1 -o’ringa chiqib oldi.
Ilgari Angliyaning mustamlakasi bo’lgan bu o’lka jahondagi eng rivojlangan
industrial -agra mamlakatga aylangan.40 yilda, ya'ni 1899 yilga kelib korxonalar
soni 3 marta, ishchilar soni 4 marta, maxsulot ishlab chiqarish 7 marta,
ishga
solingan sarmoyalar 10 marta ko’paydi. XX asr chegarasida AQSH da sarmoyasi 1
mln. dollardan ortiq bo’lgan 447 korxona bor edi.Shiddatli raqobat kurashi 1873,
1884, 1893 yillardagi iqtisodiy inqirozlar natijasida juda ko’p mayda korxonalar
sinib, ishlab chiqarish yiriklashdi. J.Rokfellerning neft maxsulotining 90 % ga ega
bo’lgan "Standart oyl" (1870), Julius Spekser Morganning "Tamaki" trest (1884)
lari keyin "Amerika paxta moyi", "Milliy zig’ir moyi", "Qand -shakar trestlari XX
asr boshlarida (1901 yil) tuzilgan. Yana o’sha Morganning 66 % po’lat nazoratida
"Po’lat tresti", Dyuponning "Kimyo tresti", Fordning 1902 yil "Ford motor"
kompaniyasi, u traktor, tenis, samolyot va boshqa ishlab chiqargan "Jeniral
Motors"dan so’ng 2 o’rinda turadi. Uning tarkibida harbiy texnika asosiy o’rinni
tashkil etadi. Avtombilsozlik nafaqat AQSHda balki jahonda nufuzi katta edi.
Morganiyada moliya guruhining ilk banki "Morgan granti tresti"
kompaniyasi
(1861) bo’lib, u Nyu Yorkda tashkil etildi. Uning 20,4 milliard $ yuqoridagi
bankka tegishli. "Jeneral Mortos", "Jeneral elektr", "Yunayted Stats Stil",
"Amerika telefon va telegraf va boshqa korparatsiyalarni shuningdek ko’mir,
to’qimachilik, neft, kimyo va boshqa tarmoqlarni o’z ichiga oladi. Guruh AQSH
siyosiy hayotida muhim o’rin tutadi.1903
yilda Morgan va Rokfeller
kompaniyalari AQSH dagi 22 milliard dollar kapitali bo’lgan 112 ta bankni
nazorat qilib turgan.AQSHda kapitalistik ishlab chiqarishning rivojlanishi
sabablari:1. Taraqqiyotga g’ovbo’lgan qulchilikka barham berildi.
2. AQSH da yer -mulk davlat qo’lida edi,
xalaqit beradigan qirol ham, zamindor
zadagon ham, yer mulki bo’lgan ruhoniylar ham yo’q edi. Masalan, 6.048.111.608
akr yer, ya'ni mamlakat butun yer maydonining yarmidan ko’pi hukumat qo’lida
bo’lib, u sanoat egalari va bankirlarga suv tekinga berardi; fermerlar ham yer osti
boyliklarini arzon narxda sotib olish yoki ijaradan foydalanish imkoniga ega.
3. Hindularning yerlari tortib olindi.
4. AQSH kapitalistlari katta-katta hududlarni bosib olib, yer rentasi to’lamadilar va
boyib ketdilar.
5. Tabiiy resurslar ko’mir, temir, o’rmon, neft, mis va boshqa boyliklar ko’p edi.
6. Yevropa mamlakatidan kapitalidan unumli foydalandi.
7. Immigratsiya natijasida qo’shimcha arzon, ishchi kuchi mavjudligi,
shu sabab
aholi sonining oshganligi.
8. Qishloq xo’jaligida kapitalizm taraqqiyotlarining "Amerika yo’li" g’alabasi.
9. G’arbning tezlik bilan kolonizatsiya qilinishi va temir yo’llar qurilganligi.
10. AQSH mustaqillik va dehqonlar urushidan so’ng urushsiz va katta xarajatlarsiz
rivojlanish imkoniga ega bo’ldi.
Do'stlaringiz bilan baham: