Jinoyat qonunining vaqt bo‘yicha amal qilishi deganda nima tushuniladi? Moddiy tarkibli, formal tarkibli jinoyatlarni ta’riflab bering

 
17.
Qasd deb nimaga aytiladi, qasddan sodir etilgan jinoyatlarning 
turlarini ayting. 
 
Agar shaxs o‘z qilmishining ijtimoiy xavfli xususiyatini anglagan, uning ijtimoiy 
xavfli oqibatlariga ko‘zi yetgan va ularning yuz berishini istagan bo‘lsa, bunday 
jinoyat to‘g‘ri qasddan sodir etilgan deb topiladi. 
To‘g‘ri qasdning 3 ta belgisi mavjud: 1) qilmishning ijtimoiy xavfliligini anglash; 
2) qilmishning ijtimoiy xavfli oqibatini oldindan bilish; 3) ijtimoiy xavfli 
oqibatning yuz berishini istash
 
Qilmishning ijtimoiy xavfliligini anglash deganda, tajovuz qilinadigan obyektni 
bilish yoki bilishi lozim bo‘lishi, qilmishning ijtimoiy ahamiyatini tushunish, 
shuningdek ijtimoiy xavfli qilmish va ijtimoiy xavfli oqibat o‘rtasidagi sababiy 
bog‘lanishni anglash tushuniladi. 
Qilmishning ijtimoiy xavfli oqibatini oldindan bilish deganda, kelajakda sodir 
bo‘ladigan, sodir bo‘lishi mumkin bo‘lgan voqea yoki hodisalarning shaxs ongida 
taxminiy tasavvur qilishi tushuniladi. Masalan, hayot uchun muhim bo‘lgan a’zoga 
pichoq sanchilishi oqibatida shaxs tan jarohati olishi yoki o‘lim oqibati yuz berishi 
(moddiy tarkibli jinoyat) mumkin. 
Ijtimoiy xavfli oqibatning yuz berishini istash deganda aybdorning ijtimoiy xavfli 
qilmish sodir etishi (harakat yoki harakatsizlik) orqali muayyan maqsad yoki 
natijaga erishishi uchun bo‘lgan intilishi tushuniladi. 

---

Jinoyat qonunchiligida egri qasd eventual qasd deb ham nomlanadi. Eventual (lot. 
eventus − holat) − muayyan holatdagi favqulodda qasd degan ma’noni anglatadi. 
Egri qasdning 3 belgisi mavjud: 1) qilmishning ijtimoiy xavfliligini anglash; 2) 
qilmishning ijtimoiy xavfli oqibatiga ko‘zi yetgan; 3) ijtimoiy xavfli oqibatni yuz 
berishiga ongli ravishda yo‘l qo‘yish 
Oldindan o‘ylangan qasdda jinoyat sodir etish to‘g‘risidagi fikr (niyat) ijtimoiy 
xavfli qilmish sodir etilishidan avvalroq paydo bo‘ladi. Fikr va qasd o‘rtasidagi 
vaqt oralig‘ida aybdor shaxs uni har tomonlama rejalashtiradi, maslahatlar 
oladi, obyektni to‘liq yoki qisman o‘rganadi, jinoyat quroli va vositalarini 
tayyorlaydi, sodir etiladigan jinoyatni yashirish uchun muayyan harakatlarni 
amalga oshiradi. Qasd Tafakkuriy holat Irodaviy holat To‘g‘ri Shaxs o‘z 
qilmishining ijtimoiy xavfli xususiyatini anglagan Shaxs o‘z qilmishining 
ijtimoiy xavfli oqibatlariga ko‘zi yetgan Shaxs o‘z qilmishining yuz berishini 
istagan Egri Shaxs o‘z qilmishining ijtimoiy xavfli xususiyatini anglagan Shaxs 
ijtimoiy xavfli oqibat muqarrar ravishda yuz berishini oldindan biladi Shaxs o‘z 
qilmishining oqibatni yuz berishini istamasa-da, biroq uning yuz berishiga ongli 
ravishda yo‘l qo‘ygan yoki oqibatga nisbatan befarq munosabatda bo‘lgan 92 
To‘satdan paydo bo‘lgan qasdda jinoyat sodir etish fikri (niyati) to‘satdan qisqa 
muddat ichida uyg‘onadi. Ko‘pchilik hollarda bunday jinoyatlarning sodir 
etilishi ayrim holat va sharoitlarga bog‘liq bo‘ladi. Aniq qasdda aybdor 
erishiladigan aniq maqsadni belgilaydi va aniq zararli oqibatlarning kelib 
chiqishini oldindan ko‘ra biladi. Alternativ qasdda aybdor o‘z qilmishi 
oqibatida ikki va undan ortiq muayyan oqibatlarning kelib chiqishiga bir xil 
imkoniyatlar borligiga ko‘zi yetadi. Alternativ qasd bilan sodir etilgan 
jinoyatlar yetkazilgan haqiqiy zararga qarab kvalifikatsiya qilinadi. Noaniq 
qasdda subyekt qilmishning obyektiv xususiyatlari to‘g‘risida aniq tasavvurga 
ega bo‘lmaydi hamda yetkazilgan zararning hajmini aniq tasavvur qilmasa-da, u 
haqidagi umumiy tasavvurga ega bo‘ladi 
18.