Jinoyat qonunining vaqt bo‘yicha amal qilishi deganda nima tushuniladi? Moddiy tarkibli, formal tarkibli jinoyatlarni ta’riflab bering

40.
 
Tibbiy yo‘sindagi majburlov choralari tushunchasi va jinoyat-huquqiy 
tavsifi 
Tibbiy yo’sindagi majburlov choralari – bu ijtimoiy xavfli qilmishni sodir etishda 
aybli deb topilgan aqli noraso shaxslarga nisbatan davlat nomidan sud hukmi bilan 
qo’llanadigan va ularni davolash hamda ularning yangi ijtimoiy xavfli harakatlar 
sodir etishining oldini olish maqsadida tayinlanadigan majburlov Aqli noraso 
shaxs esa jinoyat subekti bo‘lishi mumkin emas. Shu sababdan ham aqli noraso 
deb topilgan shaxs ijtimoiy xavfli qilmish sodir etganda sud tomonidan unga 
nisbatan tibbiy yo‘sindagi majburlov choralari qo‘llanilishi mumkin. Tibbiy 
yo‘sindagi majburlov choralari bu ijtimoiy xavfli qilmishni sodir etishda aybli deb 
topilgan aqli noraso shaxslarga nisbatan davlat nomidan sud hukmi bilan 
qo‘llanadigan va ularni davolash hamda ularning yangi ijtimoiy xavfli harakatlar 
sodir etishining oldini olish maqsadida tayinlanadigan majburlov chorasi 
hisoblanadi. Jinoyat kodeksining 91-moddasida tibbiy yo‘sindagi majburlov 
choralarining maqsadlari belgilangan. Unga ko‘ra tibbiy yo‘sindagi majburlov 
choralari ruhiy kasallik holatida ijtimoiy xavfli qilmish sodir etgan shaxslarga 
nisbatan ularni davolash va ularning yangi ijtimoiy xavfli harakatlar sodir 
etishining oldini olish maqsadida tayinlanishi mumkin. Bundan tashqari sud 
jazolash bilan bir qatorda alkogolizm, giyohvandlik yoki zaharvandlik kasalligiga 
yo‘liqqan shaxslarga nisbatan davolash hamda jazolash maqsadiga erishishga 
ko‘maklashuvchi sharoit yaratish uchun tibbiy yo‘sindagi majburlov choralarini 

---

tayinlashi mumkin. Tibbiy yo‘sindagi majburlov choralari qo‘llashning umumiy 
asoslari quyidagilarda ifodalanadi: - ijtimoiy xavfli qilmishning aqli norasolik 
holatida sodir etilganligi; - hukm chiqarilgunga qadar ruhiy kasallikka 
chalinganligi oqibatida o‘z harakatlarining ahamiyatini anglamaslik va o‘z 
harakatlarini boshqara olmaslik holati; - jazoni o‘tash vaqtida ruhiy kasallikka 
chalinganligi oqibatida o‘z harakatlarining ahamiyatini anglamaslik va o‘z 
harakatlarini boshqara olmaslik holati; -shaxsning ruhiy holati va u sodir etgan 
qilmishning xususiyatiga ko‘ra jamiyat uchun xavfli deb topilishi. Shunga ko‘ra 
tibbiy yo‘sindagi majburlov choralarini qo‘llashdan quyidagi maqsadlar ko‘zda 
tutiladi: - ruhiy kasallik holatida ijtimoiy xavfli qilmish sodir etgan shaxslarga 
nisbatan ularni davolash; - ruhiy kasallik holatida ijtimoiy xavfli qilmish sodir 
etgan shaxslarning yangi ijtimoiy xavfli harakatlar sodir etishining oldini olish; - 
alkogolizm, giyohvandlik yoki zaharvandlik kasalligiga yo‘liqqan shaxslarni 
davolash; - alkogolizm, giyohvandlik yoki zaharvandlik kasalligiga yo‘liqqan 
shaxslar tomonidan sodir etilgan jinoyatlar uchun tayinlangan jazoning maqsadiga 
erishishga ko‘maklashuvchi sharoit yaratish.

---