Jinoyat qonunining vaqt bo‘yicha amal qilishi deganda nima tushuniladi? Moddiy tarkibli, formal tarkibli jinoyatlarni ta’riflab bering

31.
 
Shartli hukm qilishning o‘ziga xos hususiyatlarini muhokama 
qiling 
JKning 72-moddasida keltirilgan shartli hukm qilish aybdorni jazodan ozod 
qilishning alohida shakli bo‘lib, u o‘zida insonparvarlik, jazoni individuallashtirish 
va uning muqarrarligi tamoyillarini ifoda etadi. Shartli hukm qilish qonun bilan 
belgilangan shartlar mavjud bo‘lganda ma’lum sinov muddati belgilangan holda 
shaxsni sud tomonidan belgilagan jazoni amalda o‘tashdan ozod qilishdan iborat, 
ushbu muddat davomida mahkum ustidan sud tomonidan qabul qilingan qarorning 
to‘g‘riligini tekshirish va shaxsga ko‘rsatilgan ishonchni oqlaganligini tekshirish 
maqsadida amalga oshiriladi. Shartli hukm qilishning mohiyati shundan iboratki, 
sud 208 ayblov hukmini chiqara turib, mahkum shaxsga muayyan jazo turini 
tayinlaydi va uning miqdorini belgilaydi, lekin tayinlangan jazoni shartli deb 
hisoblashga qaror qiladi, ya’ni mahkum shaxsning muayyan talablarni bajarishi 
sharti bilan jazoni ijro etmasligni qaror qiladi demak, shartli hukm qilishning 
yuridik mohiyati mahkum shaxsni unga tayinlangan jazoni amalda o‘tashdan 
shartli ozod qilishdan iborat. Shartli hukm qilish jinoyat qonuni bilan belgilangan 
jazo maqsadlariga amaldagi jazoni qo‘llash orqali emas, balki mahkumga ijtmoiy 
ta’sir bilan birga keluvchi ma'lum majburiy ta’sir choralarini qo‘llash vositasida 
erishilishini ta’minlaydi (sinov muddati davomida mahkum ustidan nazoratni 
amalga oshirish; unga sudning ixtiyoriga ko‘ra turli majburiyatlarni yuklash). 
Shartli hukm qilishning asosiy jihatlaridan biri shundan iboratki, sud tomonidan 
ikki muddat tayinlanadi: jazo muddati (ozodlikdan mahrum qilish, axloq tuzatish 
ishlari va boshqalar.) va sinov muddati. Jazo muddati doimiy o‘lchov, chunki 
(ozodlikdan mahrum qilish, axloq tuzatish ishlari va boshqa turdagi) jazo amalda 
ijro qilinmaydi va to‘la hajmda uni ijro etish xavf butun sinov muddati davomida 
doimo mahbusga bosim o‘tkazadi.