Jinoyat qonunining vaqt bo‘yicha amal qilishi deganda nima tushuniladi? Moddiy tarkibli, formal tarkibli jinoyatlarni ta’riflab bering

33.
 
Sudlanganlikning olib tashlanishi va tugallanishi o`rtasidagi 
jihatlarni talil qiling 
Sudlanganlikning ijtimoiy ahamiyati shundaki, sudlangan shaxslarga ma’lum 
faoliyat turi bilan shug‘ullanish taqiqlanadi. Shaxsning muqaddam sudlanganligi 
uning yaqinlari va oila a’zolarining manfaatlariga salbiy ta’sir o‘tkazadi. Va 
nihoyat, fuqarolarning o‘zining sudlanganligi to‘g‘risida turli xil anketa va 
hujjatlarni to‘ldirishda ma’lumot berishlari shart va bu holat ularning ishga 
joylashishi, ma’lum kasb, lavozim, mansabni egallashiga, saylanishiga to‘sqinlik 
qiladi. Jinoyat kodeksining 77-moddasi 1-qismiga ko’ra, sudlanganlik shaxsning 
sodir etgan jinoyati uchun hukm etilganidan kelib chiqadigan huquqiy holatidir 
Sudlanganlik, shaxsning sodir etgan jinoyati uchun hukm etilganidan kelib 
chiqadigan (jazodan ozod qilinganligidan qat’i nazar) va sudlanganlik olib 
tashlangunga yoki tugallanishiga qadar davom etadigan huquqiy holatdir. 
Sudlanganlik uch davrni o‘z ichiga oladi: 1) sud hukmini qonuniy kuchga kirishi; 
2) jazoni o‘tash davri; 3) jazoni o‘tab bo‘lish (jazodan ozod qilish) davridan 
sudlanganlikni olib tashlash yoki tugallanishiga bo‘lgan vaqt oralig‘i. 
Sudlanganlikning jinoyat-huquqiy oqibatlari kelib chiqadigan muddatlar qonun 
bilan muayyan chegaralarda belgilangan. Sudlanganlik holati bekor bo‘lishining 
ikki turi, ya’ni sudlanganlik holatining tugallanishi va sudlanganlikni olib tashlash 
Jinoyat kodeksida nazarda tutilgan. Sudlanganlikning tugallanishi va olib tashlash 
muddatlari JKning 80-moddasida belgilangan tartibda amalga oshiriladi 
Sudlanganlik holatining tugallanishi deganda, muayyan muddatlarning o’tishi bilan 
mazkur masalaga oid sudning maxsus qarori qabul qilinmasdan barcha huquqiy 
oqibatlar va cheklanishlarning tugallanishi tushuniladi. Sudlanganlik holati 
tugallanganida shaxs sudlanmagan deb hisoblanadi. Sudlanganlik holatining 
tugallanishi uchun qonunda ikki shart belgilangan: a) shaxs asosiy va ko’shimcha 
jazoni o’tab bo’lgan va undan ozod qilingan kunidan boshlab qonunda ko’rsatilgan 

---

muddatlarni o’tishi talab qilinadi. Bu muddatlar o’talgan jazo turiga bog’liq 
bo’ladi; b) sudlanganlik holatini tugallangan deb topish uchun shu muddatlar 
ichida shaxsning yangi jinoyatlar sodir etmasligi talab qilinadi. Shaxs sudlanganlik 
muddati o‘tmasidan yangi jinoyat sodir qilsa, bu muddatning o‘tishi uziladi. 
Bunday holda sudlanganlik muddati yangi jinoyati uchun tayinlangan jazoni 
o‘tagan kunidan boshlanadi. Masalan, shaxs besh yil ozodlikdan mahrum qilish 
jazosini o‘tasa va to‘rt yillik sudlanganlik muddati o‘tishiga ikki yil qolganida 
yangi jinoyat sodir etganligi uchun unga axloq tuzatish jazosi tayinlansa, ushbu 
shaxsning sudlanganlik muddati axloq tuzatish jazosini o‘taganidan keyin to‘rt 
yildan so‘ng o‘tgan hisoblanadi.