Jinoyat qonunining vaqt bo‘yicha amal qilishi deganda nima tushuniladi? Moddiy tarkibli, formal tarkibli jinoyatlarni ta’riflab bering

38.
 
Javobgarlikni og`irlashtiruvchi holatlar 
JKning 56-moddasida keltirilgan bo‘lib, ular: a) homiladorligi aybdorga ayon 
bo‘lgan ayolga nisbatan; b) yosh bola, qariya yoki ojiz ahvoldagi shaxsga nisbatan; 
d) xizmat vazifasi yoki fuqarolik burchini bajarganligi munosabati bilan shaxsga 
yoki uning yaqin qarindoshlariga nisbatan; 172 e) aybdorga moddiy tomondan, 
xizmat jihatidan yoki boshqa jihatdan qaram shaxsga nisbatan; f) o‘ta shafqatsizlik 
bilan; g) ko‘pchilik uchun xavfli bo‘lgan usulda; h) yosh bola yoki ruhiy kasalligi 
aybdorga ayon bo‘lgan shaxsdan foydalangan holda; i) jinoyat natijasida og‘ir 
oqibatlarning kelib chiqqanligi; j) umumiy ofat sharoitidan foydalangan holda yoki 
favqulodda holat vaqtida yoxud ommaviy tartibsizliklar jarayonida; k) g‘arazli 
yoki boshqacha past niyatlarda; l) irqiy yoki milliy dushmanlik yoxud adovat 
zamirida; m) bir guruh shaxslar tomonidan oldindan til biriktirgan holda yoki 
uyushgan guruh yoxud jinoiy uyushma tomonidan; n) ilgari ham qasddan jinoyat 
sodir etgan shaxsning takroran yoki qasddan yangi jinoyat sodir etishi; o) mastlik 
holatida yoki giyohvandlik vositalari, psixotrop yoxud kishining aql-idrokiga ta’sir 
qiluvchi boshqa moddalar ta’siri ostida jinoyat sodir etishdan iborat. 
39.
 
Javobgarlikni yengillashtiruvchi holatlar 
Jazoni yengillashtiruvchi holatlar ro‘yxati JKning 55-moddasida sanab o‘tilgan 
bo‘lib, ularga qisqacha to‘xtalib o‘tamiz. 1. Aybini bo‘yniga olish to‘g‘risida arz 
qilish, chin ko‘ngildan pushaymon bo‘lish yoki jinoyatni ochilishiga faol yordam 
berish. Aybini bo‘yniga olish to‘g‘risida arz qilish sodir etilgan jinoyatda ishtirok 
etgan shaxs tomonidan tegishli organlarga tugallangan jinoyatda ishtirok etganlik 
haqidagi ixtiyoriy murojaat tushuniladi. Bu murojaat orqali shaxs o‘zini odil 
sudlov qo‘liga topshiradi va o‘ziga nisbatan tayinlanadigan jazo chorasini 
yengillashtiradi. 2. Yetkazilgan zararni ixtiyoriy ravishda bartaraf etish jinoyat 
oqibatida yetkazilgan moddiy, ma’naviy va jismoniy zarar o‘rnini ongli tarzda 
qoplashdir. Lekin zararning qoplanishi jinoyat kvalifikatsiyasiga ta’sir etmasa-da, 
shaxsning jinoiy javobgarligini yengillashtiruvchi holat hisoblanadi. 3. Og‘ir 
shaxsiy, oilaviy sharoitlar oqibatida yoki boshqa mushkul ahvolda jinoyat sodir 
etish deganda: turmushning izga tushmaganligi; yashash uchun moddiy 
mablag‘larning yetarli emasligi; yaqin qarindoshlardan birining og‘ir xastaligi; 
jabrlanuvchi bilan ixtiloflarning mavjudligi; sudlanuvchining ruhiy iztirobdaligi; 
turmush sharoitning og‘irligi va boshqa holatlar tushuniladi. 4. Majburlash yoki 
moddiy tomondan, xizmat jihatidan yoxud boshqa jihatdan qaramlik sababli 
jinoyat sodir etishning jazoni yengillashtiruvchi holatlarga kiritilishining sababi, bu 
hollarda jinoyatga boshqa imkoniyat qolmaganligi sababli majburan qo‘l uriladi 
hamda noqonuniy qilmish subyektning jamiyat uchun ijtimoiy xavfliligini ifoda 

---

etmaydi. 5. Jabrlanuvchining zo‘rlik, og‘ir haqorat yoki boshqacha g‘ayriqonuniy 
harakatlari tufayli vujudga kelgan kuchli ruhiy hayajonlanishi holatida jinoyat 
sodir etish deganda fiziologik va patalogik affekt holatida sodir etilgan qilmishlar 
tushunilib, jinoyat shu holatni kelib chiqishiga sabab bo‘lgan shaxsga nisbatan 
sodir etilgandagina, u yengillashtiruvchi holat sifatida e’tirof etiladi. 6. Zaruriy 
mudofaaning asosli chegaralaridan chetga chiqib jinoyat sodir etish, ijtimoiy xavfli 
qilmishni sodir etgan shaxsni ushlashda, kasb yoki xo‘jalik faoliyatiga bog‘liq 
bo‘lgan asosli tavakkalchilikda zarar yetkazishda shaxs dastavval jamiyat 
manfaatlarini ko‘zlagan holda harakat qiladi. Lekin bu holatda ham ijtimoiy zarar 
yetkazilganligi tufayli jazo chorasi belgilanishi istisno etilmaydi. 7. Voyaga 
yetmagan shaxslar va homilador ayollarning jinoyat sodir etishining 
yengillashtiruvchi holat sifatida e’tirof etilishi esa JKda belgilangan insonparvarlik 
prinsipiga amal qilinishi bilan asoslanadi. Shunga ko‘ra, bir xil sharoitda jinoyat 
sodir etgan voyaga yetmagan shaxsga katta yoshdagilarga, homilador ayollarga esa 
boshqalarga nisbatan yengilroq jazo tayinlanadi. 8. Jabrlanuvchining g‘ayriqonuniy 
yoki axloqqa zid xulq-atvori ta’siri ostida jinoyat sodir etish deganda esa shaxsning 
jinoiy, fuqarolik, mehnat, oila, ma’muriy va boshqa huquq sohalariga oid 
qonunchilik me’yorlarini qasddan buzishi natijasida kelib chiqqan harakatlar 
tushuniladi.