Donni saqlash va dastlabki ishlash texnologiyasi

Donni yirikligiga ko‘ra awaldan saralash 
Bujarayonningmaqsadgamuvofiqligi 
avvalokeyingijarayonlarni 
o‘tkazish uchun qulay sharoitlar yaratish zarurati bilan belgilanadi. Bular 
asosan maydalanmagan yormalar texnologiyasidagi oqlash va yormani 
ajratish jarayonlaridir. Yirikligiga ko‘ra fraksiyalarga saralanmagan donni 
oqlash ortiqcha maydalash va mayda donni oxirigacha tozalanmasligiga 
olib kelishi mumkin. Bu esa butun texnologiyaning samaradorligiga 
salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Bu ayniqsa, yirikligiga ko‘ra saralanmagan donga 
va oqlash jarayonida abraziv yuzli oqlash uskunalar idan foydalanilganda 
amalga oshiriladi. Oldindan saralash jarayoni grechixadan yorma olish 
texnologiyasida ayniqsa to‘liq ko‘rsatilgan. Bu shu bilan izohlanadiki, 
grechixa donining ishlov berilgan ko‘rinishi tasvirlangan aylana 
diametriga ko‘ra bo‘luvchi kesim atrofida deyarli har doim taxminan 2 
mmni tashkil etadi, ya’ni donning texnologik yirikligi diametri 5 rnmli 
elak proxodi va diametri 3 mmli elak sxodi bilan aniqlanadi (grechixa 
mahsuloti partiyalarini ko‘p yillik kuzatuvlariga asosan) agar grechixan i 
oqlash (valtsedeka stanogi ishchi oralig‘ida) donni grechixa yoni bo‘ylab 
siqish yo‘li bilan amalga oshirilishi hisobga olinsa mayda fraksiyani 2,1 -
2,3 mm oralikda, yirigini esa 3,9-4,1 mm oraliqda oqlash kerak. 
210

---

Oxirgi natijada shpchi oraliqlar o‘lchami mag‘izni yon tomonlari 
uzunlishdan kam bo‘lmasligi zarur. Bu mag‘izni ortiqcha maydalashdan 
qutulishga imkon beradi, ayni vaqtda grechixani awaldan fraksiyalarga 
saralash elakli separatorlardan foydalanib yormani ajratish imkonini 
yaratiladi. 
Awaldan saralash uchun don tozalovchi separatorlar, yorma 
saralagichlar va ko‘p qavatli rassevlardan foydalanish mumkin. Saralash 
jarayoni bir-ikki yoki bir nechta bochqichlarda amalga oshiriladi. Bir 
bosqichli saralashda ajratish ikki-uchtadan ko'p bo‘lmagan firaksiyalarda 
amalga oshiriladi. Texnologiyani bosh- qarishning bu usulida aralashmani 
aniq ajratishga erishib bo‘lmaydi va ajratilgan fraksiyalar tarkibida ko‘p 
miqdorda «begona» donlar bo‘ladi. Zarurat bo‘lganda, dastlabki donni bir 
necha fraksiyalarga bo‘lish jarayonini ikki yoki undan ko‘p bosqichlarda 
o‘tkaziladi. Bunda dastlabki bosqichda don ikki-uch fraksiyaga 
saralanadi, ulardan har biri qo‘shimcha ravishda saralanadi va ikkinchi 
hamda uchinchi bosqichlarda aniq bir o‘lchamga keltiriladi. Saralash 
texnologiyasidagi bir o‘lchamga keltirish ajratilgan don fraksiyasini 
asosiy jarayonidagi elaklardan foydalangan holda qo‘shimcha ravishda 
saralash jarayonini o‘z ichiga oladi. Bu «begona» fraksiyalar donini 
samarali ajratish maqsadida amalga oshiriladi. 
Yirikligiga 
ko'ra 
awaldan 
saralash 
samaradorligi 
ajratilgan 
fraksiyalardagi «begona» donlar miqdoriga ko‘ra baholanadi. Agar 
avvalgi saralash bosqichidan so‘ng ajratilgan fraksiyalardagi «begona» 
don miqdori 15 % dan, oxirgi bosqichidan so‘ng esa 6 % ortmasa, saralash 
qoniqarli o‘tkazilgan hisoblanadi. Oldindan saralash jarayonidan suli, 
no‘xat, sholi, grechixa, tariq yormasi va boshqa maydalanmagan yormalar 
texnologiyasida foydalaniladi. Biroq faqat grechixadan yorma olish 
texnologiyasida bu jarayon oqlash bo‘limida amalga oshiriladi. Boshqa 
texnologiyalar uchun oldindan saralash jarayoni yorma zavodi don 
tozalash (tayyorlov) bo4imining‘ oxirgi jarayonlaridan biri sifatida 
amalga oshiriladi. Oyadindan saralashning texnologik chizmalari tegishli
texnologiyalar o‘rganilayotganda ko‘rib chiqiladi. 

---

1. Sxod bilan yirik donlarni, maydalaridan elakda elab ajratib olish, 
proxodni esa elaklarda ketma-ket elanib maydalari asta-sekin elaklar 
o‘lchamiga asosan maydalashib boradi (77-rasm, a). 
2.
Proxod bilan yiriklaridan maydalarni elab, alohida fraksiya qilib 
ajratib olinadi, sxodlari esa ketma-ket yirik ko‘zli elaklarda elanadi (77 -
rasm, b). 
3.
Ikki bosqichli saralash don massasi oldindan 2 -3 oqimga 
saralanib, so‘ng har bir fraksiya yirikligi bo'yicha alohida saralanadi 
(77- rasm, v). 
Tozalangan grechixa doni 
chiqindilar 
fraksiya 
Chiqindilardan 
grechixa doni 
1 
2 
3 
4 
5 
6 fraksiya