253
услубини қўллаш масала ечимини ечишни анча енгиллаштиради. Фильтрация
сувлари ҳаракатини кўрсатувчи шакл
гидродинамика тўри ёки ҳаракат тўри
дейилади (6.12 - расм). У ток чизиқлари (сув молекулалари ҳаракати) ва
тенг
босимли чизиқлар (чизиқнинг исталган нуқтасида босим ўзгармайди
H
= const)
дан ташкил топади. Ток чизиқлари ўртасидаги оралиқ
сарф тасмаси ва тенг
босимли чизиқлари ўртасидаги оралиқ
босим камари деб аталади.
Ток чизиғининг юқори чегараси флютбетнинг сув ўтказмайдиган қисми,
пастки чегараси эса сув ўтказмайдиган қатлам ҳисобланади. Тенг босимлар
чизиғининг (
H
H =
1
) юқори чегараси юқори бьеф туби юзида, пастки (
2
H
= 0) –
пастки бьеф туби юзида ва заминдаги дренаж (агар улар бўлса) чизиғида
жойлашади.
6.12 - расм. Гидродинамик тўр:
1,2 – ток ва тенг босимли чизиқлар; 3 – сарф тасмаси; 4 – босим камари; 5,6 – қурилган
гидродинамик тўр бўйича фильтрацияга қарши босим эпюраси ва фильтрация оқимининг
пастки бефга чиқишдаги градиентлари; 7 – сув ўтказмайдиган қатлам.
Гидродинамик тўр ёрдамида фильтрация оқимининг ҳамма параметрлари
босим,
гидравлик градиент, тезлик ва сув сарфини аниқлаш мумкин.
Гидродинамик тўрининг афзаллиги шундаки, фильтрация оқими
параметрларини ҳисоблаш жуда оддий, уларни
фильтрация областининг
исталган нуқтасида аниқлаш мумкин. Гидродинамик тўрни қуришда график,
электрогидродинамик ўхшашлик (ЭГДЎ) услубларидан кенг фойдаланилади.
Гидродинамик тўрни график усулда қуришда қуйидаги чегаравий
шартлар қабул қилинади: оқим чизиғининг юқори чегараси иншоот ер ости
254
контури, пастки чегараси сув ўтказмайдиган қатлам ҳисобланади.
Агар сув
ўтказмайдиган қатлам жуда чуқур жойлашган бўлса, у ҳолда унинг ўрнига
t=2,5 l
n
чуқурликда жойлашган шартли сув ўтказмайдиган қатлам қабул
қилинади, бунда
l
n
-
ер ости контури ётиқ проекцияси. Тенг босимлар
чизиғининг юқори
чегараси, юқори бьеф туби юзасида, пастки чегараси –
пастки бьеф туби юзасида ва заминдаги дренаж (агар у бўлса) чизиғида
жойлашади.
Сарф тасмалари ва босим камарлари сони, масалан талаб қилинган
аниқликда ечилишига боғлиқ ҳолда танланади ва бутун сон бўлиши лозим.
S
ва
l қадамлари қанча кичик бўлса, фильтрация оқими параметрлари юқори
аниқлик билан ҳисобланади.
S
/
l нисбатни
тўр шаклининг коэффициенти
дейилади.
S
/
l=
1
бўлса тўр квадрат шаклда бўлади ва у ҳисобларнинг юқори
аниқлигини таъминлайди.
П
Л
М
/
=
нисбат
тўр модули дейилади, бунда
Л
- сарф тасмалари сони;
П
-босим камарлари сони. Ҳар бир аниқ чегаравий шартлар учун тўр модули
ўзгармас бўлади
сonst
П
Л
М
=
=
/
.
Гидродинамик тўрни график услубда қуришда ортогоналник (тўғри
бурчаклилик), узлуксизлик, ток чизиқлари ва тенг босимлар чизиқларининг
равон бўлиши асос қилиб олинган. Тўр масштаб бўйича чизмада қурилади.
Сарф тасмалар сонини.
S
/
l = 1 деб қабул қилинади. Фильтрация областини
сарф ленталари сонига бўлинади ва ток чизиқлари ўтказилади. Сўнгра эгри
чизиқли катакли тўрлар қабул қилинган
S
/
l нисбат бўйича ток чизиқларини
тузатиш билан квадрат шаклига келтирилади. Ер ости контурининг шпунт
деворлари олдидан тўр катаклари эгри чизиқли квадрат бўлмаган кўп бурчакли
бўлади. (6.23 - расмга қаранг). Фильтрация соҳасининг ихтиёрий нуқтасидаги
босим қуйидаги формула бўйича аниқланади:
n
П
H
h
x
=
(6.22)
255
бунда
n
- флютбет сув ўтказмайдиган қисми охиридан ҳисоблангандаги босим
камарлари сони;
H - таъсир этувчи босим;
П - тўрдаги камарларнинг умумий
сони.
Босим градиентини аниқлаш учун ток йўналишига
фильтрация
областининг ичида иккита нуқта олинади, босимлар орасидаги фарқ топилади
ва унинг қийматларини ток чизиғи бўйича олинган нуқталар орасидаги
масофага бўлинади. Таъсир этувчи босим
H
қийматига тўғри
келувчи тенг
босимли тўғри чизиқлар орасидаги босим градиенти қуйидаги
формуладан
иборат.
/
l
П
H
J
=
(6.23)
бунда
l
- танланган нуқталар орасидаги масофалар.
Ихтиёрий эгри чизиқли квадратдаги ўртача тезлик
l
H
K
J
K
ф
ўр
=
=
(6.24)
Иншоот заминидан ўтадиган фильтрация сарфи қуйидаги формуладан
аниқланади
ЛВ
П
H
K
=
Q
(6.25)
Do'stlaringiz bilan baham: