Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент архитектура қурилиш институти

 
6.2. Фильтрацияни ҳисоблаш усуллари 
 
(қаршилик коэффиценти ва узайтирилган контур чизиғи усули)
 
Фильтрация ҳисоблари қуйидаги масалаларни ҳал этиш учун бажарилади: 
гидротехника иншооти ер ости контури горизонтал элементларига таъсир 
этувчи фильтрация босимини аниқлаш; заминдаги грунтнинг фильтрацияга 
мустаҳкамлигини текшириш; заминдан сизиб ўтувчи сув йўқотилишини 
аниқлаш.
 
Ер ости контурининг мумкин бўлган вариантлари таққосланиб, улардан 
техник - иқтисодий жиҳатдан фойдали (афзал) бўлгани қабул қилинади. Бундай 
ер ости контури рационал дейилади. 
Ғовакли муҳитда фильтрация ҳисоблари Дарси қонуни асосида олиб 
борилади: 


=
,
J
К
ф

(6.3) 
Фильтрация оқимининг сарфи қуйидагича топилади: 
J
K
ф


=

Q
ёки 
(
)
l
h
h
K
ф
/
Q
2
1
−
=

(6.4)
бунда, 

- фильтрация тезлиги; 
ф
K
– фильтрация коэффициенти; 
J
– босим 
градиенти (бирлик узунликдаги фильтрацион оқим йўли бўйича босим 
йўқолиши). 

- грунтнинг зарралари ва ғовакликлари билан биргаликдаги 
кўндаланг кесим юзаси. 
Дарси қонуни фильтрация оқимининг ламинар режимини ифодалайди ва 
бу режимда тезлик ўзгаришини кенг миқёсда кузатилади. Бу қонун галечникли 
грунтлардан ташқари ҳамма грунтлар учун қўлланилади. 

---

243 
Амалдаги фильтрация ҳисоблари услубларини асосий уч гуруҳга бўлиш 
мумкин. 
Биринчи гуруҳ – гидромеханик, фильтрация оқими ҳаракати математик 
физиканинг масаласи сифатида асосланган. Бу усуллар билан ҳисоблашлар 
шуни кўрсатдики, босим ер ости контури узунлиги бўйича эгри чизиқ бўйича 
ўзгаради, бунда эгри чизиқ қавариқлиги бошланғич участкада ташқи томонга, 
охирида эса ичкари томонга бўлади.
Иккинчи гуруҳ – экспериментал услублар. Уларнинг ичида энг кўп 
қўлланиладигани ЭГДЎ (электро – гидродинамик ўхшашлик) услубидир. Бу 
услуб ёрдамида ҳар қандай флютбет ер ости контурининг гидродинамик тўрини 
қуриш мумкин. Шунингдек экспериментал услуб билан фильтрацияни грунтли 
нов ичида жойлашган гидротехника иншоотлари моделларида ҳам тадқиқот 
қилишда қўлланилади. 
Учинчи гуруҳ – гидравлик услуб бўлиб, у масалани тахминий ечишга 
асосланган. Бу энг кўп қўлланиладиган услуб бўлиб, амалий ҳисобларда 
қўлланилади. Гидравлик услубларда флютбетнинг синиқ нуқталари орасидаги 
босим ўзгариши ҳарактери тўғри чизиқли деб қабул қилинади, бу ҳолда 
флютбет оҳирида кам, бошланишда эса кўп бўлади. Бундай йўл қуйиш флютбет 
алоҳида участкаларида таъсир қилувчи босимни аниқлашда катта хатоликка 
йўл қўймайди. Флютбет охирида унинг қалинлиги конструктив (ҳисобларсиз) 
қабул қилинади.