Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент архитектура қурилиш институти

 
6.1.3. Фильтрация пайтидаги ҳисобий ҳолатлар 
Табиий шароитларда иншоот заминида ўзаро жойлашган турли хил грунт 
қатламларини учратиш мумкин. Бир жинсли грунтлар кичик иншоотлар остида 
учраса, йирик иншоотлар замини кўпинча турли жинсли грунтлардан ташкил 
топган бўлади. Фильтрация назарияси барча шароитлар учун фильтрация 
ҳисобларини бажариш имконини бермайди. Шу сабабли грунтларнинг 
қатламланиши бўлган жойлар фильтрация оқими параметрларини аниқлашнинг 
тайёр ечими бўлган ҳисобий схемалар ҳолатига келтирилади. 
Сув димловчи иншоотларда сув сатҳлари вақт давомида ўзгариб туради, 
лекин фильтрация ҳисоблари фақат улар орасидаги фарқ ўзгармас бўлган ҳолат 
учун бажарилади. Бунинг учун ҳисобий схемалар таъсир этувчи босимнинг 
максимал қиймати бўйича қабул қилинади. Бунда сув сатҳи меъёр бўйича 
таъминланган ва фильтрация барқарор бўлиши лозим. Бьефлардаги сув 
сатҳлари учун ҳар қайси бьефда бир вақтнинг ўзида улар эгаллаган ҳолати 
қабул қилинади. Одатда ҳисобий сув сатҳлари учун юқори бьефдаги нормал, 
пастки бьефдаги минимал сув сатҳлари қабул қилинади. Агар бьефлардаги 
сатҳлар фарқи бошқа бир бирикувда давомийлик бўйича кўп бўлса, бу 
бирикувни ҳисобий деб қабул қилинади. 
Фильтрация областининг ихтиёрий нуқтасидаги фильтрация оқимининг 
босими деганда потенциал энергия тушунилади, у иккита чизиқли-геодезик 
Z
ва пьезометрик 

/
P
қийматлар йиғиндиси кўринишида ифодаланади (6.5 - 
расм). 
x
x
x
P
h






+


=

(6.2) 

---

241 
бунда 
x
h – қабул қилинган таққослаш текислигига нисбатан фильтрация 
областининг кўриладиган нуқтасидаги босим; 
x

- таққослаш текислигидан 
кўриладиган нуқтагача бўлган масофа, бунда 
( )
+
белгиси нуқта таққослаш 
текислигидан юқорида жойлашган бўлса, 
( )
−
белгиси ундан пастда бўлса; 
(
)
x
P

/
- шу нуқтадаги пьезометрик баландлик. 
6.5 - расм. Сув димловчи иншоотларда босимни аниқлаш схемаси 
 
Сув димлаш иншоотлари фильтрация ҳисобларида таққослаш текислиги 
сифатида ихтиёрий горизонтал текисликни қабул қилиш мумкин, унга нисбатан 
(3.2) формула бўйича босим ҳисобланади. Ҳисоблашлар қулай бўлиши учун 
таққослаш текислиги сифатида пастки бьеф сув сатҳи бўйича ўтадиган 
текислик, сув бўлмаган эса-пастки бьеф туби бўйича қабул қилинади. 
Таққослаш текислигининг бундай ҳолатида босим бьефлардаги сатҳлар 
фарқига тенг бўлади (таъсир этувчи босим).
Амалдаги шароитларда фильтрация оқими ҳаракатида учрайдиган барча 
омилларни ҳисобий формулалар билан ҳисобга олиб бўлмайди. Бу эса бир неча 
соддалаштиришга ва йўл қўйилишлар киритишга мажбур этади. 
Фильтрация ҳисобларида асосий йўл қўйилишларга қуйидагилар киради:
1) фильтрация оқимининг икки ўлчамли ҳаракати кўрилади; 2) иншоот 
заминидаги грунт бир жинсли – изотроп ҳисобланади (бир жинсли – анизотроп 
грунтларда фильтрация схемасини эквалент бўлган бир жинсли изотроп грунтга 

---

242 
келтирилади ва бунда флютбет ўлчамлари ўзгартирилади); 3) иншоотга таъсир 
этувчи берилган босим вақт бўйича ўзгармайди, демак, барқарор фильтрация 
кўрилади; 4) фильтрация коэффициенти доимий ҳисобланади; 5) сув ҳарорати 
ва грунт ғоваклиги ўзгармас ҳисобланади; 6) иншоот узунлиги чексиз 
ҳисобланади; 7) ер ости контури вертикал элементлари сув ўтказмас деб 
ҳисобланади.