267
йирик донадор материаллардан қатлам мавжуд ҳолатларда рўй бериш мумкин
ва у иккита грунт контактига ҳақиқий босим
градиенти бузувчи босим
градиентидан
3
,1
.
р
к
буз
J
қиймати иккита оралиқ қатламлар диаметрлари
10
D
ва
буз
d
10
нисбати ҳамда майдароқ грунтнинг ишқаланиш коэффициенти
tg
га
боғлиқ. Тадқиқотлар шуни кўрсатадики,
10
10
10
tg
d
D
бўлганда контакт бўйлаб
фильтрациянинг йўл қуйиладиган
градиенти
3
,
1
.
р
к
буз
J
га тенг ва
10
10
10
tg
d
D
бўлганда
р
к
буз
J
.
нинг қиймати 0,1...0,02 гача камаяди.
Бириккан грунтлар (масалан, гил)
учун бузувчи градиент
р
к
буз
J
.
динамик
коэффициенти 0,95 га тенг ёки катта ва ортиқ гравийсимон грунтнинг минимал
диаметри
мм
D
мин
3
бўлган
8
,
0
...
6
,
0
.
=
р
к
буз
J
га тенг бўлади.
6.7. Тескари фильтрлар йириклик таркибини танлаш
Тескари фильтрлар дренажларнинг қабул қилувчи қисми ҳисобланиб,
улар грунт заминларини фильтрацион деформациялардан ҳимоя қилади ва
фильтрацион оқимни эркин чиқишини таъминлайди.
Тескари фильтрларни
табиий боғланмаган ёки сунъий танланган грунтлардан барпо этилади. Тескари
фильтрлар учун қум, шағалли ва чақиқ тошли грунтлар қўлланилади. Кейинги
йилларда тескари фильтрлар барпо этиш учун шиша ва базальт асосида
тайёрланган сунъий толасимон материаллар қўлланилмоқда.
Тескари фильтр қатламларида суффозия ва кольматажга йўл қўйилмайди.
Тескари фильтр билан ҳимояланган заминларда ҳамда фильтрнинг ўзида
грунтнинг қатламларга ажралиши ва контакт ювилиш бўлмаслиги лозим.
Тескари фильтрларда фильтрацион деформацияларга йўл қўймаслик учун уни
бетонли иншоотларда тиш таглигидан ёки флютбетдан бирмунча юқорида
жойлаштирилади (пастки тишлар бўлмаганда). Фильтрацион оқимнинг чиқиш
жойида тезликларни (градиентларни) бараварлашишини
таъминлаш учун
268
тишнинг пастки қирраси тескари фильтр таглигидан чуқурроқ жойлаш-
тирилиши лозим, чунки бу жойда назарий жиҳатдан чексиз бўлган, йўл қўярлик
қийматдан юқори тезликлар градиентлар кузатилади.
Тескари фильтрнинг ҳар бир қатлами қалинлиги
85
)
8
...
7
(
D дан кам
бўлмаслиги шарт, бунда
85
D
– зарра ўлчами, улардан кичик зарралар миқдори
грунт массасининг 85% ини ташкил этади. Ишлаб чиқаришда тескари
фильтрларни барпо этишда қулайлик яратиш мақсадида фильтрнинг ҳар бир
қатлами қалинлигини 20...25 см дан кичик бўлмаган ўлчамда қабул қилинади,
сувда ётқизишда эса 50...70 см ва ундан ортиқ ўлчамда олинади.
Бундай
ҳолларда қатламланиши ва майда заррачаларнинг олиб чиқиб кетилишига йўл
қўймаслик
мақсадида
грунтнинг
ножинслилик
коэффициентини
5
...
4
/
10
60
=
=
D
D
ф
гача ўтказилади.
Тескари фильтр фильтрация коэффициенти минимал қиймати
қуйидаги тенгсизликни қаноатлантириши лозим
зам
ф
ф
К
К
)
2
(
6
+
(6.33)
бунда
ф
-тескари фильтр
ножинслилик коэффициенти;
зам
К –замин
фильтрация коэффициенти.
Тескари фильтрнинг фильтрация коэффициенти қуйидаги формула
орқали аниқланиши мумкин
2
17
2
3
3
1
)
1
(
4
d
n
n
K
ф
ф
−
=
(6.34)
бунда
1
- заррачалар шакли ва ғадир-будирлигини ҳисобга олувчи
коэффициенти (қум-гравийли
грунтлар учун
1
1
=
, майдаланган тош учун
4
,
0
...
35
,
0
1
=
);
-сувнинг кинематик ёпишқоқлиги;
17
d –заррача ўлча-
ми, ундан кичик зарралар миқдори грунт массасининг 17% ини ташкил этади.
(6.34) формуладан боғланмаган грунтли заминларнинг фильтрация
коэффициентини аниқлашда ҳам фойдаланса бўлади.
269
Юкланишлар ўзгариб турадиган жойларда (дренажли сув
урилмаларда ва грунтли тўғонлар юқори қияликлари мустаҳкамланган
чокларда) тескари фильтрлар таркибини танлашда қатъий талаблар қўйилади.
Дренаж тешиклари орқали ўтувчи ўзгарувчан босимлар таъсир қиладиган
дренажли сув урилмаларнинг тескари фильтрлари учун учун оралиқ
қатламланиш коэффициенти (
м
) ни
6
/
/
/
11
50
111
50
1
50
11
50
50
1
50
D
D
D
D
d
D
деб қабул
қилинади. агар дренаж тешиклари хавфли ўзгарувчан босимлардан ҳимоя
этилган ҳолларда оралиқ қатламланиш коэффициентини орттириш мумкин.
Босим секин ўзгарувчан
жойларда, масалан, понур ёки тўғон остидаги
дренажларда, фильтрлар оралиқ қатланиш коэффициентини 12...15 оралиғида
қабул қилиш мумкин.
Do'stlaringiz bilan baham: 
