Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент архитектура қурилиш институти

Контактли бўртиб чиқиш. Бу фильтрация деформацияси тури грунт 
зарраларини йирикроқ грунт билан контакт зонасида бўртиб ва қатлам ажралиб 
чиқиши бўлганда кузатилади. Контактли бўртиб чиқиш фильтрация оқимини 
қуйи бефда рисберма остида ёки дренажда оқиб чиқиш жойида, шунингдек, 
тескари фильтр қатламлари орқали фильтрация оқимининг ҳаракатланишида 
рўй бериши мумкин. 
Контактли бўртиб чиқиши бириккан ва бирикмаган грунтларда учрайди. 
Бирикмаган грунтларда контактли бўртиб чиқиши пайдо бўлиши имкониятини 
баҳолаш 3.30-расмда келтирилган график бўйича ўтказилади, бунда йирик 
донадор қатламнинг ножинслилик коэффициентининг 
10
60
/ D
D
=

турли хил 
қийматларида 
м
tg
n
d
D


50
50
нисбат ва йўл қуйиладиган вариант 
в
к
к
й
J
.
.
ўртасидаги 

---

266 
боғлиқлик ўз ифодасини топган. Агар градиентлар қиймати 

эгри чизиғидан 
пастда жойлашган бўлса, улар йўл қуйиладиган ҳисобланади. 
 
6.18 - расм. Контактли бўртиб чиқиш шароитларини баҳоловчи графиги. 
 
Бириккан грунтларда контактли бўртиб чиқиш пайтида гил 
зарраларининг чиқиши кузатилади. Контактли бўртиб чиқишни баҳолаш учун 
3.30–расм b, даги графикдаги ётиқ ўки бўйлаб тескари фильтрнинг 
ножинслилик коэффициенти 
10
'
60
'
/ D
D
=

, тик ўқида эса ушбу грунтнинг 
ўртача диаметри жойлаштирилади. График майдончаси иккита тавсифнинг йўл 
қуйиладиган 1 ва йўл қуйилмайдиган 2 бўлинган. Агар грунт параметрлари 
тавсифларнинг йўл қуйиладиган қисмида тўғри келса, контактли бўртиб чиқиш 
ҳолати рўй бермайди. 
Графикдан фойдаланишда қуйидаги шарт қуйилади: пастдан юқорига 
қараб тик фильтрацияда, яъни 
3

J
да бириккан грунтнинг намлик 
коэффициенти 0,95 га тенг ёки ундан катта бўлиши керак. Йирикроқ грунтнинг 
минимал ўлчамлари 
мм
D
мин
3

бўлиши керак.