Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент архитектура қурилиш институти

Тескари фильтрлар учун сунъий материаллардан фойдаланиш. 
Юқори қияликни майда қум, қумоқ, соғ тупроқ ва сифатида уларнинг ўрнига 
грунт бўлмаган тескари фильтрлар – 50...100 мм қалинликдаги 10 х 100 м 
ўлчамли, тешиклар диаметри 
17
...
11
=
эк
d
мкм бўлган сунъий ярим қаттиқ 
тўшаклар, тешиклар диаметри 
14
=
эк
d
мкм бўлган шишатўр ва 
15
=
эк
d
мкм ли 
шпатель толали ўрамдан фойдаланиш қулайроқ.
Уларни қўллаш учун сунъий тола фильтрация коэффициенти 
ф
K
ёки 
бекитиладиган замин фильтрация коэффициенти 
зам
K
дан катта бўлиши керак: 
қумли грунтлар учун 
,
5
,
0

ф
K
боғланган грунтлар учун 
.
зам
ф
K
K 
Толанинг 
фильтрация коэффициенти қиймати ғоваклик диаметри 
эк
d
ва юклама 
р
га 
боғлиқ бўлади ва 6.19 - расм, в графигидан аниқлаш мумкин. 

---

273 
VII БОБ. ДАРЁ ЎЗАНИНИ ТАРТИБГА СОЛИШ УСУЛЛАРИ ВА 
РОСТЛАШ ИНШООТЛАРИ 
 
7.1. 
 
Дарё ўзанини тартибга солиш тўғрисида умумий маълумотлар, 
дарёнинг юқори қисми ва ирмоқларини тартибга солиш. Дарё ўзанини ва 
уни алохида қисмларини тартибга солиш 
Сув оқими билан ўзан доимий ўзаро таъсирда бўлади, уни узлуксиз 
равишда ўзгартириб, шакллантириб туради Кўп ҳолларда ўзаннинг шакл-
ланиши инсоннинг хўжалик фаолияти учун фойдали бўлмайди ва бу дарёнинг 
одатдаги режимни ўзгартириши, яъни уни ростлаш учун чора тадбирлар 
қўллашни тақозо этади. Ўзанларни ростлашда оқим структураси ўзгаради ва 
аксинча иншоотларнинг оқимнинг гидравлик структурасига таъсири туфайли 
ўзан шаклининг ўзгариши кузатилади.
Ўзанларни ростлаш унча катта бўлмаган дарё участкаларида бажарилади. 
Кўп ҳолларда ростланадиган участка чегарасида ўзан ҳосил бўлиш 
жараёнларини тўхтатиш мақсад қилиб қуйилмайди. Демак дарёнинг 
ростланадиган участка чегарасида ўзан жараёнлари доим давом этади, вақти-
вақти билан ўзан ювилади ва чўкиндилар оқим йўналиши буйича пастга томон 
ҳаракат қилади. 
Дарёларда ўзанларни ростлаш ва чўкиндилар ҳаракатини сув омборлари 
ёрдамида суюқ ва қаттиқ оқимни ростлаш орқали амалга ошириш мумкин. 
Лекин бу восита туғон орқасидаги пастки бьеф тубининг чуқурлашишга ва дарё 
катта узунлигини ювилишга олиб келади. Шундай қилиb, ўзанларни ростлаш 
вазифаси ўзан ҳосил қилиш жараёнларини тўхтатиш эмас, балки уларни 
керакли томонга йўналтиришдан иборатдир. Демак, ўзан жараён-ларини 
керакли томонга йўналтиришда, унинг табиий режимини сунъий тадбирлар 
ёрдамида ўзгартирилади, яъни ҳимояловчи ва ростловчи иншоотлар қурилади. 
Ўзан жараёнларини сунъий тадбирлар ёрдамида ўзгартиришда келажакни 
ҳисобга олиб комплекс ечиш, умуман олганда ўзанларни ростлашда халқ 

---

274 
хўжалиги турли тармоқлари манфаатларини ва ушбу дарё сув ресурсларидан 
фойдаланиш келажагини ҳисобга олиш керак.