Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент архитектура қурилиш институти

 
7.1.2. Юқори зонасини ва оқимларни ростлаш 
Тоғ сойларини ва оқимларни ростлаш. Дарё юқори зонаси кўп сонли 
майда ирмоқлар-сойлар, тик ён бағирли сунъий ҳовузлар, катта буйлама 
нишабликлар, нисбатан кичик чуқурликлар, йирик тубдаги чўкиндилар ва катта 
тезликдаги сув оқимлари билан характерлидир. Бундай оқимларнинг буйлама 

---

280 
кесимлари вақт ўтиш билан шундай ўзгарадики, унинг тапаси сув айиргич 
томонга силжийди 
(
)
...
,
,
''
'
A
A
A
(7.4 - расм), оқимнинг пастки қисмида юқоридан 
ювилган чўкиндилар тўпланиб 
(
)
...
,
,
''
'
B
B
B
конуссимон жойлар ҳосил қилади. 
7.4 - расм. Тоғ оқимнинг схемаси. 
Бундай оқимларни ростлашнинг вазифаси юқори ва ўрта қисмлардаги 
эрозияни камайтириш ёки тўхтатишдан иборатдир. Бу эса нишабликни ва 
чуқурликни камайтириш орқали амалга оширилади. Нишабликни камайтириш 
оқим ювилиш туби ичкарисига киритилган остоналар-деворларни ва кичик 
туғонларни ўрнатиш орқали амалга оширилади. 
Жарликлар ва сойларни ростлаш. Жарликлар ва сойлар қор ва ёмғир 
сувларининг эрозия фаолияти туфайли ҳосил бўлган вақти-вақти билан 
ишлайдиган дарё ўзанини ифодалайди. Улар ғовакли, тез ювиладиган 
ётқизиқли (лесс, соғ тупроқлар ва бошқалар) худудларда кенг тарқалган. 
Жарликлар дарёларга энг кўп миқдордаги чўкиндиларни етказиб берувчи манба 
ҳисобланади. 
Жарликларга қарши кураш уларнинг ривожланишга йўл қўймаслик 
тадбирлари ҳисобланади. Бундай тадбирларга қуйидагилар киради: 1) 
биринчидан юза оқимни сув йиғувчи майдонда ростлаш; 2)жарликка кетадиган 
юза оқимларни тоғда жойлашган ариқлар қуриб ушлаб қолиш ва жарлик тубига 
бу сувларни хавфсиз тушиши учун туташтируви иншоотлар (новлар, 
тезоқарлар, шаршаралар-поғонали ёки консолли) ўрнатиш; 3)жарлик туби 
бўйича оқадиган сув оқимларини ҳар-хил конструкцияли тўда қилиб 
жойлашган остоналар билан мустаҳкамлаш. Бу тадбирларни ўтказиш 

---

281 
жарликлар жадал ривожланишининг тухтатишига сабаб бўлади ва уларга 
атмосфера ёғингарчиликлари тушиши натижасида унинг ёнбағирлари аста-
секин силлиқланиб боради. Жарликлар ёнбағирларини дарахтлар экиш билан 
силлиқлаш тавсия этилади ва бу ёнбағирлардан хўжалик мақсадларидан 
фойдаланиш мумкин.