Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент архитектура қурилиш институти

7.2.2. Ростлаш иншоотларининг таснифи 
Ўзанларни ростлашда хилма-хил иншоотлар қўлланилади ва улар 
қуйидаги белгиларга кўра таснифларга бўлинади. 
Вазифасига кўра ростлаш иншоотлар қуйидагиларга бўлинади: 1) 
тўғриловчи-кема қатнови, сув таъминоти, ёғоч оқизиш, ичимлик сув 
таъминоти, кўприк тирқишларидан тошқин сувларини ўтказиш учун 
мўлжалланган иншоотлар; 2) ҳимояловчи-экин майдонларини, аҳоли истеқомат 
қилувчи жойларни, саноат корхоналарини, иншоотларни ва бошқаларни 
тошқин сувлари босишдан ва ювилишдан ҳимояловчи иншоотлар; 3) 
ростловчи-оқим сувларини ростлаш, сув камчил бўлган пайтларда каналга сув 
олишни таъминлаш, йирик чўкиндиларни каналга тушишига йўл қўймаслик, 
қиш пайтларида муз ва муз парчалари ўтказиш учун мўлжалланган иншоотлар.
Оқим ўқига нисбатан жойлашиш характерига кўра ростловчи 
иншоотлар иккита гурҳга бўлинади: 1) бўйлама-қирғоқ чети (қирраси) бўйлаб 
ёки лойиҳаланган қирғоқ чизиғи бўйлаб жойлашган дамбалар, қияликлар 
қопламалари ва бошқалар; оқим билан улар фақат узунлиги буйича ўзаро 
таъсир қилади; 2) кўндаланг-оқим динамик ўқига тўғри ёки ўткир бурчак остида 
жойлашган (шпоралар, остоналар, сув ичига кириб борадиган кўтарма тўсиқлар 
ва бошқалар); улар оқимга актив таъсир қилади: улар уни торайтиради, унда 
қўшимча қаршилик кўрсатиш яратилади, унинг кинематик тузилиши кескин 
ўзгаради ва ўзан катта деформацияланиши келтириб чиқаради. 
Принципиал конструктив хусусиятлари ва оқимга таъсир қилиш 
характерига кўра ростлаш иншоотлари учта гуруҳга бўлинади: 1)массиd-
оқимга ўзининг ҳамма массаси билан таъсир қилиb, ҳимоя қилинган ўзан ва 
қирғоқлардан уни четга буради; 2)икки томони очиқ- массивдан фарқи ўзидан 
оқим сарфини бир қисмини ўтказади ва бу сарф ва тезликнинг қайта 
шаклланишга, иншоотлар оралиғида чўкиндиларнинг чўкишга ва ўзанни 
маълум кўринишда шаклланишига олиб келади; 3) оқимни йўналтирувчи- оқим 
ички структураси ўзгаришини келтириб чиқаради ва кўндаланг циркуляция 

---

289 
ҳосил бўлади, бу ҳаракатни ва тубдаги чўкиндилар тўпланишини, ўзан 
элементларини керакли йўналишга бошқаришга имкон яратади.