Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент архитектура қурилиш институти

7.2. Ростлаш иншоотлари. Ростловчи иншоотлар қурилмасининг 
хусусиятлари ва улар учун ишлатиладиган ашёлар. Қирғоқни 
мустаҳкамловчи қопламалар 
7.2.1. Ростлаш иншоотларига қўйиладиган асосий талаблар 
Ўзанларни ростлаш деганда гидротехника иншоотлари ва экин 
майдонларини ювилишдан, сув босишдан сақлаш, сув олишда сув оқимини ва 
чўкиндилар ҳаракатини йўналтириш, тубидаги чўкиндиларни каналга 
тушмаслигини олдини олиш, кемалар қатнови учун яхши шароитлар яратиш ва 
бошқа сув хўжалиги мақсадларини амалга оширишда дарёдаги режимни 
тартибга солувчи гидротехник тадбирлар тушинилади. Демак, ўзанни ростлаш 
ишлари дарёдаги табиий режимни ўзгартирадиган сунъий гидротехника 
тадбирлари комплексидир. 

---

287 
Ростлаш иншоотлари деб сув оқимини тўхтатмасдан уни бошқариш учун 
хизмат қиладиган иншоотларга аталади. Ростлаш иншоотлари ёки бевосита 
дарё тубида ёки уни чуқурлаштириш йўли билан барпо этилади. Биринчи ҳолда 
иншоотлар катта ювилишларга учрайди ва уларни чўкишига олиб келади. Шу 
сабабли ростлаш иншоотларга қуйидаги асосий талаблар қуйилади: 
1)
ювилишга қарши ва буйлама оқимлари таъсирида бузилишларга 
устиворлиги;
2)
сув босими таъсирида силжишга ёки ағдарилишга устиворлиги: кўп 
ҳолларда бу талаб иншоотни барпо этиш билан таъминланади.
3) заминлар ювилганда иншоот яхлит бузилмасдан деформация-ланишига 
йўл қуядиган эгилувчан ва силжийдиган бўлиши, масалан, ювилганда ўз 
оғирлиги билан таъсир қилувчи габионлар, саватлар, тош билан тўлдирилган 
ёғоч конструкциялар; 
4) қурилиш ишлари оддийлиги ва иншоотни таъмирлашда маҳаллий 
материаллардан максимал фойдаланиш; 
5) муз ҳаракати ва тўлқинлар натижасида ҳосил бўладиган бузилишларга 
қаршилик кўрсатиш; 
6) ўзгарувчан ҳўлланишда чиришга қаршилик кўрсатиш. 
Дарё тубини чуқурлаштириб мустаҳкамлаш эҳтимоли кутиладиган 
маҳаллий ювилиш сатҳидан пастда бўлиш керак. Бу талаб монолит 
конструкциялар учун бажарилади (бетон ва тошдан терилган деворлар, бетон 
ёпмалар ва тўшамалар). Заминлар эҳтимоли кутиладиган ювилиш сатҳидан 
пастда жойлашган иншоотлар яхши ишлайди, уларни таъмирлашда жуда кам 
харажат қилинади. Жуда кўп конструкциялар керакли силжишга ва 
эгилувчанликка эга бўлмайди ва шунинг учун одатда улар катта бўлакларга 
бўлинади ёки ёрилади ва ўз ишини бажара олмайди. Бундай иншоотлар 
ювилишга ва муз ва тўлқин таъсирларга қаршилик кўрсата олиш, силжишга 
қарши устивор ва қурилиш ишлари оддий бўлиш керак. Ўзанларни 
ростлашдаги иншоотлар қурилиши максимал механизациялашган бўлиши 
керак. 

---

288