76
Tuproq namligining suv beriladigan pastki
maqbul chegarasi tuproq
hchusiyatlari va tajribaning qabul qilingan tizimi bilan belgilanadi.
Sug„orish me‟yorlarini L.N.Rozov va S.N.Rijov formulasi bo„yicha hisobli
qatlam, CHDNS (m
3
/ga) chegarasi va tuproqdagi suvdan oldingi haqiqiy nam
zaxirasi o„rtasidagi farq asosida belgilash tavsiya etiladi. Namlik tanqisligi darajasi
sug„orish jarayonida tuproq yuzasidan bug„lanadigan 10% miqdoridagi suv qo„shib
hisoblanadi. 16.2-jadvalda g„o„zaning gullash ko„rsatkichiga-hosil
tugish
davrlaridagi 70% suv oldi tuproq namligiga ko„ra, sug„orish me‟yorini hisobdash
bo„yicha misol berilgan.
Tuproqning 0-100sm. qatlamidagi namli tanqisligi (3203-2267 m
3
/ga) 936
m
3
/ga teng. SHunda sug„orish me‟yori (936 m
3
/ga +10%) 1029,6m
3
/ga bo„dadi.
Amalda sug„orish me‟yorini tuproqning og„irligiga nisbatan
namlik asosida
ushbu formula bo„yicha himsoblagan qulay:
M=(Wn-Wm)·100d·h+k,
Bunda: Wn-tuproq og„irligiga nisbatan dala nam sig„imi, %;
Wm-suv oldi tuproq namligi, %;
d-tuproq hajm og„irligi, g/sm
3
;
h-hisobli qatlam qimati, m;
k-sug„orishda bug„lanishga sarflangan suv, m
3
/ga (namlik
tanqisligining
10% i). beradi:
M=(
Wn-Wm)
100d·h+k=(22,9-16,2)
100·1,4·1,0+
k=938+93,8=1031,8m
3
/ga.
Bu formuladan foydalanilganda har bir qatlam namligini hajm og„irligiga
nisbatan hisoblashga ehtiyoj qolmaydi.
Tuproqdagi zarur fiziologik namlik zaxirasi yuqoridagi formulada
hismoblanadi,
faqat W
m
qiymatiga olinadi(% tuproq og„irligiga nisbatat). Bu
qiymat suv berilmaydigan (lalmi sharoitda) yoki tankis bo„lganda o„simlik iste‟mol
kiladigan tuproqdagi suv zaxirasidir.
77
Sugorishda suvni o‘lchash.
Tajriba variantlariga berilgan suv mikdori turli
suv o„lchagichlar orkali xisoblanadi. SHulardan eng ko„p ishlatiladiganlari:
-suv o„tkazish kengligi 25, 50, 75, 100 va 125sm. bo„lgan «CHippoleti» suv
o„lchagichi;
-suv o„tkazgichi 30, 60 va 90
0
bo„lgan «tomson» suv o„lchagichi;
-suv chiqish joyi aylana yoki kavdrat shaklida konussimon 10, 15, 20, 30, 35
va 40sm bo„lgan suv o„lchagichlardir.
Suv o„lchagich, uning o„lchamlari suv sarfi
va er nishabligiga karab
tanlanadi.
Suv o„lchagich to„gri ishlash uchun:
-u arik yukorisidagi 5-6m. vaundan pastdagi 2-3m. er juda to„gri bo„lishi;
-arik devorga perpedikulyar, suv yuzasiga gorizlntal
va devorlari tik xolda
(shvun bo„yicha) o„rnatilishi zarur, kimirlamay turishi uchun orka tomonidan
ikkita kozik kokilishi;
-o„tkazgits suv satxidan 15-20sm. yukori turishi; suv okib tushayotgan okim
bilan suv o„lchagich devoriorasida bo„sh joy bo„lishi, agar bo„sh joy bo„lmasa, suv
o„lchagi noto„gri ishlamasligi uchun uning devorini yana ko„tarish;
-suv o„tkazgichdan suv o„ta sust o„tishi (0,2m/sek) uchun uning old qismida
oqim tezligini susaytirish maqsadida kengligi 1,0-1,5m, uzunligi 3-4m, chuqurligi
0,6-0,7m.
li hovuzcha hosil qilinishi, agar bu hovuzcha oqim tezligini susaytira
omasa, u holda uning oldiga taxta, shox-shabba yoki qamish bosib, to„sin qilinishi
va suv shu to„sin tagidan o„tkazilishi
-suv o„lchagich o„tkazgichdan oqib o„tayotgan
suv ustuni balandligi
o„tkazgich kengligining uchdan biridan baland, o„ndan biridan past bo„lmasligi,
aks holda u katta oqimda noto„g„ri ishlay boshlashini ununmaslik kerak.
Suv o„tkazgich kengligi turlicha bo„lganda suvning
cheklangan balandligi
16.3-jadvalda qayd etilgan darajada bo„ladi.
CHippoleti suv o‘lchagichi
tuzilishi sodda bo„lib, har qanday ustaxonada
tayyorlanishi mumkin. Buning uchun uning 16.3-jadvaldagi asosiy o„lchovlaridan
foydalanish lozim.