O„quv qo„llanmada suv xo„jaligi boshqaruvini yanada takomillashtirish

 
Nazorat savollari: 
1. 
Qishloq xo‘jaligi ekinlarini sug‘orishni tenzometr yordamida aniqlash uslubi 
qanday amalga oshiriladi? 
2. Qishloq xo‘jaligi ekinlarini sug‘orish muddatlari tenzometr yordamida aniqlash 
nima? 
3. Qishloq xo‘jaligi ekinlarini sug‘orish me’yorlarini tenzometr yordamida aniqlash 
nima? 
5.4. Qishloq xo„jaligi ekinlarini sug„orish muddatlari va me‟yorlarini 
qo„lrefraktometri orqali aniqlash. 
Sug„orish muddatlarini aniqlash.
 
G„o„zaning sug„orish muddatlari tuproq 
namligiga, bargning fiziologik ko„rsatkichlariga, o„simliklarning tashqi belgilariga 
va gullash bo„g„inlariga qarab belgilanadi.
Sug„orish muddatini tuproq namiga qarab belgilash eng ob‟ektiv usul 
hisoblanadi. Buning uchun tuproq parmasi yordamida har 10 sm qatlamdan hisobiy 

---

85 
qatlam chuqurligigacha tuproq namunalari olinadi va ularning namligi aniqlanadi. 
Agar tuproqning namligi cheklangan dala nam sig„imi (CHDNS)ga nisbatan 65-70 
foizni tashkil etsa sug„orish o„tkaziladi 
Dala sharoitida sug„orish muddati quyidagicha belgilanadi: 30-40 sm 
chuqurlikdan olingan tuproq qo„lda siqilganda mushtlanmasa va erga sekin 
tashlaganda sochilib ketsa, demak, sug„orish kerak. 
Sug„orish muddatini bargning morfologik belgilarga qarab ham aniqlash 
mumkin. Agar barglarning rangi o„zgarib to„q yashil tusga kirgan bo„lsa, 
barglardagi turgor holat susayganda, kunduzi soat 2-3 larda bargning asosiy tomiri 
egilganda qirsillab sinmasa g„o„zani sug„orish talab etiladi. Buning uchun 
uchastkaning diognali bo„ylab har 1gektardan kamida 30-40 ta o„simlik tanlab 
olinadi. 
G„o„zaning gullash–ko„rak tugish davrida gulining boshpoya o„suv 
nuqtasiga nisbatan joylanishi ham navbatdagi sug„orishni aniqlashda ancha 
ishonchli ko„rsatkich hisoblanadi. Sug„orishni shunday o„tkazish kerakki, toki 
yuqoridagi gulning o„suv nuqtasiga nisbatan joy almashinuvi asta-sekinlik bilan
o„tsin va bo„g„in oraliqlari aynan 4-5 sm masofada bo„lsin. Masalan, sizot suvlar 
sathi chuqur bo„lgan tipik bo„z tuproqlarda g„o„za gullay boshlaganida gullar 
boshpoyaning o„suv nuqtasidan sakkizinchi-to„qqizinchi, iyul oxiri- avgust boshida 
ettinchi, avgustda esa to„rtinchi-beshinchi hosil shoxining birinchi o„rnida 
turganida sug„orishga kirishish mumkin. Gullash bo„g„inining balandligi 
aniqlanadigan o„simliklar dalaning diognali bo„ylab tanlamasdan olinaveradi. 
Gektariga kamida 30-40 ta o„simlik bo„yicha hisob yuritiladi.
G„o„zaning sug„orish muddatlarini fiziologik ko„rsatkichlar –xo„jayra 
shirasining konsentratsiyasi (XSHK), barglarning so„rish kuchi bo„yicha ham 
aniqlash mumkin. Barglar XSHK bo„yicha sug„orish muddatini belgilash uchun 
kunduzi ( soat 10 dan 17 gacha ) o„suv nuqtasining pastidagi uchinchi bargi yulib 
olinadi, qo„l pressi bilan uning shirasi siqib chiqariladi va dastaki refraktometr 
yordamida quruq moddalar miqdori foizlarda hisoblanadi. Agar barglar xo„jayra 
shirasida gullashgacha 8-9 %, gullash – meva tugish davrida 10-11%, pishish 

---

86 
davrida 12-13 % quruq modda bo„lganida g„o„zani sug„orish kerak. Bu usul 
ob‟ektiv, nihoyatda sodda va jadaldir: 15-20 minut davomida dalaning o„zida 
g„o„zaning suvga bo„lgan talabini aniqlash mumkin (5.4.1-rasm). 
5.4.1-rasm. G„o„za bargining fiziologik ko„rsatkichlari bo„yicha sug„orish 
muddatlarini aniqlaydigan refraktometr: 1-akulyar, 2-qopqoq, 3-linza. 
Sug„orish muddati to„g„ri belgilansa, g„o„zaning bo„g„in oraliqlari 4-5 sm 
bo„lib, ixcham tup hosil qilib normal rivojlanadi, avgust oxiri-sentyabr boshidayoq 
pishib etiladigan dastlabki pastki shona, tugunchalarni ko„p to„playdi.