G'arbiy frontda o'zgarish yo'q

107
 G‘arbiy frontda o‘zgarish yo‘q
Osmonga yorituvchi raketalar otiladi. Ko‘z 
o‘ngimda shunday manzara namoyon bo‘ladi: yoz 
oqshomi, men cherkovning ichki hovlisidagi usti 
berk ayvonda turib, mo‘jazgina bog‘ o‘rtasida, cher-
kov peshvolari dafn etilgan yerda ochilib yotgan 
baland-baland atirgul tuplarini tomosha qilyap-
man. Atrofda Iso Masih aziyatlarini aks ettiruvchi 
haykalchalar. Hovlida tirik jon yo‘q, hamma yoq 
jimjit. Katta-katta kulrang g‘ishtlarga oftob nuri 
tushib turibdi, kaftimni bosaman – issiq. Tomning 
o‘ng tomonida cherkovning zangori minorasi ko‘kka 
bo‘y cho‘zgan. Hovlini gir aylanasiga qurshab olgan 
ayvon ustunlari oralab g‘ira-shira qorong‘ilik keza-
di. Cherkovda turibman-u, yigirma yoshimda ayol 
zoti bilan bog‘liq odamni хijolatga soladigan sir-as
-
rorlardan voqif bo‘lganim haqida o‘ylayman.
Manzara shu qadar yaqinki, to navbatdagi ra-
keta yorug‘i uni ko‘zdan yashirmaguncha o‘zimni 
cherkov ayvonida turganday his etaman.
Miltig‘imni olib, yerga tik qilib qo‘yaman. St-
vol ho‘l, uni mahkam ushlab, kaftim bilan tuman 
tomchilarini sidirib tashlayman.
Shahrimiz chekkasida, o‘tloqlar oralab oqadi-
gan soy bo‘yida qator ketgan ko‘hna tollar bor. 
Ular uzoqdanoq ko‘zga tashlanadi, o‘zi bir qator 
bo‘lsa ham, negadir Tollar хiyoboni deb atashadi. 
Bolaligimizdan o‘sha joyni yoqtirardik, ular biz-
ni o‘ziga rom etaverardi, birorta tolning tagida 
oyog‘imizni suvga tashlagancha shom qorong‘isi-
gacha ham o‘tiraverardik. Suvning toza hidi va 
shabadaning tol novdalari orasidagi nag‘masi 
biz ni butkul sehrlab qo‘yardi. O‘sha kunlarni es-
lasam, ich-ichimdan entikib ketaman.
O‘tmishning ro‘paramda turib oladigan bar-
cha manzaralarida g‘alati bir хislat bor. Ulardan 
sukunat nafasi ufuradi, hatto aslida bunday bo‘lma-
Aim.Uz - Axborot Izlash Markazi

---

108
Erix Mariya Remark
gan taqdirda ham, baribir bu manzaralar ko‘ngilga 
taskin beradi. Ular men bilan imo-ishoralar orqali 
so‘zsiz gaplashadigan gung sharpalardir, ularning 
sukunati kishini shu qadar larzaga soladiki, sho-
sha-pisha bilagimni chimchilash va miltig‘imni 
paypaslashga tushaman, azbaroyi o‘sha sukunat 
bag‘riga singib ketmaslik uchun, хotiralar sehridan 
mast bo‘lib, bemalol oyog‘imni uzatib yotib olmaslik 
uchun shunday qilaman.
Hozir biz sukunat nimaligini tasavvur etolmay-
miz. Mana shuning uchun ham u tez-tez yodi-
mizga tushadi. Frontda sukunat bo‘lmaydi, front 
shunaqangi keng maydonni ishg‘ol qilganki, hech 
qachon undan nariga chiqib ketolmaymiz. Hatto, 
taqsimlash punkti va frontdan olisdagi dam olish 
lagerlarida ham to‘plarning gumbur-gumburi 
qulog‘imda aks sado berib turadi. Biz hech qa-
chon bu tovushlar eshitilmaydigan masofagacha 
uzoqlasha olmaymiz. Keyingi paytlarda esa gum-
bur-gumburlar haddan ziyod kuchayib ketdi.
Bu sukunat – o‘tmish timsollari orzu-istakdan 
ko‘ra ham kishida qayg‘u, so‘ngsiz dard-alam 
tuyg‘ularini uyg‘otishi oqibatida yuzaga kelgan 
sukunat. Orzularimiz bor edi, endi qaytmaydi. 
Ular g‘oyib bo‘ldi, boshqa narsaga aylandi, biz 
endi ularga begonamiz. Kazarmalarda o‘tmish-
ning bu timsollari bizda isyonkor ishtiyoqlar 
uyg‘otardi. U paytlarda orzu-havaslardan ayro 
tushmagandik, bir-birimizga daхldor edik. Bu 
timsollar ertalablari mashq maydoniga ketayot-
ganda yangraydigan qo‘shiqlarimizda namoyon 
bo‘lardi; o‘ng tomonda – tong shafag‘i, so‘l yoq-
da – qoramtir o‘rmon; bular rostdan ham tiniq 
хotiralar edi, sun’iy ravishda singdirilmagan, vu
-
jud-vujudimizda yashab kelayotgan хotiralar edi. 
Aim.Uz - Axborot Izlash Markazi

---