G'arbiy frontda o'zgarish yo'q

111
 G‘arbiy frontda o‘zgarish yo‘q
Keyin boshpanamga, meni arpa yormasidan 
tayyorlangan bo‘tqa kutayotgan blindajga qa-
rab yo‘l olaman. Bo‘tqa mazali, yog‘i ham bor, 
shoshmasdan tanavvul qilaman, hech kim bi-
lan gaplashmayman, hammaning dimog‘i chog‘, 
chunki to‘plarning ovozi o‘chgan.
* * *
Kunlar ketidan kunlar o‘taveradi. Har bir soat 
odatdagiday, ayni paytda, aql bovar qilmaydigan 
daqiqalardan iborat bo‘ladi. Hujum qarshi hujum 
bilan almashinadi, o‘ydim-chuqur bo‘lib ketgan da-
lada, ikki qator okoplar oralig‘ida asta-sekin o‘liklar 
soni ko‘paya boradi. Yaqinroqdagi yaradorlarni 
yig‘ishtirib olishning iloji bor. Ammo ayrimlari qu-
lagan joyida uzoq qolib ketadi, ular ning dod-faryod 
bilan jon berishlarini eshitib tu ramiz.
Shunaqalardan bittasini roppa-rosa ikki ke-
cha-kunduz qidiramiz. Chalqancha yotib qol-
gan-u orqasiga ag‘darilolmayotgan ko‘rinadi. 
Nima uchun uni topolmayotganimizni boshqacha 
izohlash mumkin emas, modomiki, ovoz kelayot-
gan joyni aniqlab bo‘lmayotgan ekan, demak, 
yarador og‘zini yerga bosib baqiryapti.
Sho‘rlikning yarasi qaltisga o‘хshaydi. Ba’zan 
shunaqa bo‘ladiki, o‘q tekkan odam o‘sha zahoti, 
hushiga kelmasdanoq jon beradi, ba’zan esa uzoq 
vaqt o‘lib o‘lolmaydi, tirilib tirilolmaydi – dodlab 
yotaveradi. Katning fikricha, biz qidirayotgan yara
-
dorning yo tos suyagi, yo umurtqasi shikastlangan. 
Ko‘kragi zaхa yemagan – aks holda buncha uzoq 
qichqirolmasdi. Qolaversa, boshqa yeri yaralangan
-
da emaklab chiqqan va biz uni ko‘rgan bo‘lardik.
Uning faryodi pasaya boshlaydi. Qani endi, 
ovoz kelayotgan joyni aniqlab bo‘lsa! Birinchi ke-
Aim.Uz - Axborot Izlash Markazi

---

112
Erix Mariya Remark
cha qismimizdagilar uch marta qidiruvga chiqi-
shadi. Ba’zan yarador yotgan yerni aniqlaganday 
ham bo‘lishadi, o‘sha tomonga emaklab keti-
shadi, keyin yana quloq solishsa, ovoz har gal 
boshqa yoqdan eshitilaveradi.
Qidiruv tonggacha davom etadi, lekin natija 
chiqmaydi. Kunduzi tevarak-atrof durbindan ku-
zatiladi, tirik jon ko‘rinmaydi. Ikkinchi kuni yara-
dorning nolasi sekinroq eshitiladi: tomog‘i qurib 
ketgan bo‘lsa kerak.
Uni topganga rota komandiri navbatdan tash
-
qari ta’til va’da qiladi, uch kun qo‘shimchasi bi-
lan. Odamni judayam qiziqtiradigan taklif, lekin 
biz yaradorni topish uchun busiz ham qo‘li mizdan 
kelgan hamma ishni qilayotgandik – uning faryo-
diga chidash oson emas edi. Kat bilan Kropp 
tushdan keyin yana bir urinib ko‘rishadi. Ammo 
uni topolmay, qayta kelishadi.
Yaradorning nolasi hamon eshitilib turibdi. 
Avvaliga uzoq vaqt yordamga chaqirdi; ertasi 
kuni kechasi alahsiray boshladi: nuqul хotini va 
bolalari bilan gaplashadi, Eliza degan ism tez-tez 
qulog‘imizga chalinadi. Bugun kun bo‘yi yig‘ladi. 
Kechga yaqin ovozi susayib, tonggacha ingrab 
chiqdi. Barini aniq-tiniq eshitib turibmiz, chunki 
shamol biz tomonga qarab esyapti. Ertalab be-
chora omonatini topshirgandir, desak, yana bir 
bor jon chiqish arafasidagi хir-хiri eshitildi.
Kun issiq, murdalarni ko‘madigan odam yo‘q. 
Ularni olib ketolmaymiz, qayoqqa ham olib borar
-
dik? Snaryadlar barini tuproqqa qorishtirib tash
-
laydi. Ba’zi murdalarning qorni shishib, gumbaz-
day bo‘lib ketgan.
Osmon ko‘m-ko‘k, beg‘ubor. Kechga yaqin 
havo dim bo‘ladi, yerdan issiq hovur ko‘tarilyapti. 
Aim.Uz - Axborot Izlash Markazi

---

113
 G‘arbiy frontda o‘zgarish yo‘q
Shamol bizga qarab esganda, qon isini olib kela-
di, quyuq, allaqanday chuchmal hid – o‘ralardagi 
murdalardan ko‘tarilayotgan bu qo‘lansa bug‘ di-
mog‘ni achitib, ko‘ngilni aynatadi. 
* * *
Hozircha kechalari tinch, shundan foydalanib, 
snaryadlarning yetaklovchi mis kamarchalari va 
fransuz yorituvchi raketalarining shohi parash-
yutchalarini izlashga tushamiz. Nima sababdan bu 
kamarlarga ishqibozlar ko‘pligini hech kim tuzuk-
quruq bilmaydi. O‘zlarining aytishlaricha, ular kat-
ta qimmatga ega emish. Ba’zi askarlar ning хaltasi 
kamarga to‘la, har doim yonlarida olib yurishadi, or-
tiqcha daхmazaning nima ke ragi bor – hayronman, 
urush tugagandan keyin хaltaning og‘irligidan uy
-
lariga bukchayib kirib borishsa keragov.
Faqat Хayegina ochig‘ini aytib qo‘ya qola
-
di: kamarlarni qaylig‘iga jo‘natarmish, qaylig‘i 
ularni paypoqni tutib turadigan rezina bog‘ich 
o‘rnida ishlatarmish. Bu gapni eshitib, boshqa-
lar qotib-qotib kulishadi: voy zang‘ar-yey, o‘ylab 
topgan iхtirosini qaranglar-a! Hammadan ham 
Tyadenning hazili oshib tushadi; u bir kamarga 
oyog‘ini tiqib, sonigacha ko‘taradi, keyin kamar 
ichida qancha joy qolganini ko‘rsatadi:
– Menga qara, Хaye, qaylig‘ingning oyog‘i shuna-
qa zo‘r ekan-da-a? Voy-bo‘y! – Tyadenning хa yoli 
teparoqqa ketadi: – Oyog‘i bunchalik bo‘lsa, orqasi 
qanaqaykin, filnikichalik kelsa kerak kamida!
U hazilini qo‘ymaydi:
– Mana shunaqa ayolning ustida o‘lsam ham 
mayli edi!
Хaye хursand, qaylig‘i hammaning e’tiboriga 
tushganidan og‘zi qulog‘ida:
Aim.Uz - Axborot Izlash Markazi

---