Эмиль золя Х. Амал



Download 16,16 Mb.
Pdf ko'rish
bet77/129
Sana17.07.2022
Hajmi16,16 Mb.
#816123
1   ...   73   74   75   76   77   78   79   80   ...   129
Bog'liq
EMIL ZOLYA - Hamal

Эсци
темир билан х;ул ёгоч х;и- 
ди анк,иб кетди. Циз беихтиёр пичирлаб санагани са- 
наган эди: саксон бир, саксон икки, саксон уч... яна 
унтуццизтаси бор. Рак,амларни такрорлаши унга мадад 
берарди. Катрина шуурсиз хдракат циларди. У кузини 
очганда олдида лампочкалар галати булиб айланар 
эди. Катрина бадани цонга беланиб, улиб цолаётгандек 
булаверди; назарида салгина ш абада хдм уни итцитиб 
юборадигандек эди. Энг ёмони ш у эдики, пастдагилар 
борган сари кучлироц сицишарди. Газабланган, чарча- 
ган бутун колонна тезроц цуёш ни куриш иштиёцида 
ёниб, тепага интиларди. Низ^оят биринчи булиб нарвон- 
га ёпишган уртоцлар чициб олишди: демак, нарвон 
бузилмаган экан, бироц бир фикр, бопщалар юцорига 
чик,иб, тоза з^аводан нафас олишаётган бир пайтда, 
адр к;алай нарвонларни бузиб, пастдагиларнинг чициб 
олишларига халал беришлари мумкин-ку, деган фикр 
цолганларни ацлдан оздираётган эди. Борди-ю, яна 
т^хтаб цолгудек булсалар, сукиш бошланарди, узлари- 
нинг чик,иб олишлари учун бир-бирини итариб-суриб, 
босиб-янчиб, олга интиларди.
Катрина йик,илди. У жонзфлатда цичцириб, Ш авал- 
ни чацирди. У жавоб бермади: ш у чок; Ш аваль узи 
тезрок; олдинга утиб олиш учун уртоцларининг бири 
билан тепишаётганди. Катринани босиб-эзишди. 
1
^из 
х,ушини йуцотиб алах;лай бошлади: хаёлида гуё ца- 
димги замондагн кичкинагина ю ккаш у худди тош те- 
гиб, думалаб туш ган чумчукдек уни з^ам корзинкадан 
тукилган бир кумир агдариб юборгандай, мана энди 
пастга, 
чо:<,
тубига шитоб билан. учиб бораётгандай 
эди. Бор-йуги бёшта нарвон цолди. Ш уни босиб утиш- 
га бир соатча кетди. Аллакимларнинг елкалари ораси­
да цисилган, икки ёнидан тор чоз; деворлари тусиб 
турган Катрина цандай цилиб цуадисдан ёругликка 
чициб цолганини асло туш ун а олмасди. Бирдан у узи­
ни цуёш чарак,лаган ерда, з^азил-мазах билан кутиб- 
олиб, х,айк;ираётган оломон орасида курди.
326


Ill
Посёлка ишчилари эрта тонгданоц газабдан даг-даг 
титрарди; бу цах,ру газаб кучайиб, бутун округ йул- 
ларида борган сари купроц т>*лцинланиб борарди. Би­
рок, келишиб цуйилганидек забастовка амалга ошмай- 
диган булди: миш-мпшларга цараганда, текисликда 
драгунлар билан ж андармлар пайдо булганмиш. Ай- 
тишларича, улар Дуэдан кечаси келишибди. Раснёрни 
айблаш арди: директор Энбони огох;лантириб, уртоц- 
ларини сотган шу эди. Ю ккаш аёллардан бири, ди- 
ректорнинг малайи телеграфга шошилинч телеграмма 
олиб борганини уз кузим билан курдим, деб цасам 
ичди. Кумир цазувчилар муштларини тугиб, сал ку- 
тарилган дарпардалар ортидан тонг гира-ширасидй. 
утаётган солдатларга цараб туришарди.
Эрталаб соат етти яримда, цуеш чиццанда, энг бе- 
сабрларни ^ам дадиллантирадиган бошца миш-миш 
тарцалди. Одамларнинг ташвиши бе^уда экан: генерал 
забастовка бошланиши Лилль префектининг цисто- 
вига кура, одатдаги царбий машц-сайр уюштирибди. 
Забастовкачилар орага тушиб, сизларни Ш иркат билан 
яраштириб цуяман, деб алдаган бу амалдорни ёмон 
куришарди. У яраштириш урнига ишчиларни цурци- 
тиб цуйиш учун цафтада бир марта М онсуга цушин 
юбориб турарди. Ш ундай цилиб, драгунлар билан ж ан­
дармлар музлаган ерда от туёцларининг дукури ишчи- 
ларнинг эсини чицариб . юборди, деб хурсанд булиб, 
Маршьенн йулига бурилиш ганда, кумир цазувчилар 
жиддий иш энди бошланганда содда префект ва унинг 
бу ердан кетиб цолган солдатлари устидан мирициб 
кулишди.
Улар уйларидан чицмай, узоцлашиб кетаётган сунг­
ги жандармларнинг орцасидан цараб, соат т^ццизлар- 
гача з^узур цилишди. Б у вацтда Монсу бурж уйлари 
болишларга кумилиб, уринларида тинчгина ухлаш ар- 
ди. Правлениедагилар Энбо хоним извошга тушиб жу- 
наб кетганини куришди, эри уйда цолиб, уз ишлари 
билан ш угул л ан д и ;’ цулфлоглик уй сув цуйгандек 
жимжит эди. Ш ундай хавфли фурсатда биронта цам 
ш ахтада царбий соцчи йуц-а; бу деярли доимо цало- 
катли воцеалар юз берадиган пайтларда йул цуйилган
327


цалтис, амМо табиий нуцсон эди. Ф актларни та^лил 
цилиш лозим булганда цар сафар цукум ат йул цУйиб 
келган уша хатолар яна такрорланганди. Соат тУцциз- 
га занг урди ва нихоят кумир цазувчилар Вандам йули 
билан Урмонга жУнашди. Кеча ш у ерга тупланиш га 
царор цилинганди.
Этьен катта умид боглаган Уша уч минг киши 
Ж ан-Бартга келмайди, деб уйлаганди. КУплар, намой- 
иш цолдирилди, деб уйлаш ганди, энг ёмони ш у эдики, 
йулда келаётган икки ёки уч гу р у * кишилар, агар 
Этьен уларни учратиб, бошлаб келмаганида, иш* 
ни печава цилишлари мумкин эди. Сацарда кет- 
ганлар, — юзга як,ин киши, — шамшодзорга бекиниб, 
бопщаларни кутиш и керак эди. Этьен маслаз^ат сУраб, 
Суварин олдига кирганида, у елкасинй к^сиб к;уя цол- 
ди. Унинг фикрича, Унта Уктам йигит бирталай одам- 
дан анча куп иш цилади. У олдида турган китобни 
ук,ишга туш иб кетди ва бу ишга цатнашишдан бутун ­
лай бош тортди. Бу иш Монсуга ут цуйиб юбориш за- 
рур булиб турган бир пайтда яна одамларнинг х;ис- 
туйгусига боглик, булиб цолганди. Этьен уйдан чик,аёт- 
ганида чуян печка ёнида утирган Раснёрга кузи тушиб 
к,олди. Раснёрнинг ранги буздек оцариб кетганди. Доимо 
цора кийиб юрадиган хотинининг буйи шу куни яна 
*ам чузилгандек эди; у уткир, лекин мулойим гаплар 
билан эрини уйиб олаётганди.
Маэ, сузнинг устидан чициш керак, деб х,исобларди. 
Бундай йигин муцаддасдир. Лекин ш у кеча, х,атто энг 
ашаддий забастовкачилар з^ам з;овурдан туш иб цолиш- 
ди; бирок; у хавф борлигини пайк,аса-да, хдмма уш а 
ёкда булиши керак, уртоцларнинг цонуний *укук,лари- 
ни х;имоя цилиш лозим, бурч шуни тоцазо этади, деб 
туш унтирарди. Маэнинг хотини тасдицлаб бош чайцар- 
ди. Этьен бировнинг *аётига цасд цилмасдан револю- 
циончасига х;аракат цилиш лозимлигини з^адеб таъкид- 
ларди. У уйдан чик,иб кетаркан, кеча беришган бир 
шиша цора арча ароги билан бир парча нонни емай- 
ман, деди; аммо совуц еб цолмай, деб кетма-кет уч 
стакан ароц ичди; у з^атто япалок, идишни арок;к;а тул- 
дириб *ам олди. Альзира уйда болаларга цараб цолди. 
Улм ас бобо булса, кеча куп йул юрганида оёцлари ог- 
риб цолиб, урнига ётишга маж бур булди.
328


Эз^тиёткорлик юзасидан бирга эмас, битта-битта тар- 
цалишди. Ж анлен аллацачон гойиб булганди. Маэ хо­
тини билан Монсу томон юрди, Этьен булса, уртоцла- 
рига цушилиб олиш учун урмонга ж унади. Иулда у 
бир туп хотинга етиб олди; улар орасидаги Аш аддий 
кампир билан' Левакнинг хотинини дарров таниди; 
улар М укетта олиб келиб берган каштанни ейишарди, 
цорнимиз цаппайсин, деб пучоц-мучоги билан ютишар- 
ди. Лекин Урмонда х,еч ким йуц эди. Забастовкачилар 
Ж ан-Бартга утиб кетишганди. Этьен шошилиб, Левак 
ва бошца юз чоцли ш ахтёр х,овлига энди киришаётган- 
да етиб келди. Кумир цазувчилар цаммаёцдан келиша- 
верди; М аэлар катта йилдан, хотинлар даладан кета- 
ётганди; х,амма худди циргоцлардан тошиб, нишаблик- 
ларда ёйилиб оцаётган дарёдек, рах,намосиз, цуролсиз 
жуш иб борарди. Этьен куприк панжарасига миниб ол­
ган Ж анлейни куриб цолди, болакай худди томошага 
келгандай утириб олганди. Этьен тезроц юриб, олдин 
келган уртоцлари билан бирга ичкарига кирди. Дамма- 
лари купи билан уч юз кишига борарди.
Ц абулхонага олиб чицадиган нарвонда Денеленни 
куриб, цанг-манг булиб цолишди.
— Нима истайсизлар?— суради у баланд товуш 
билан.
У цизлари жилмайиб утирган извош кетидан цараб 
турарди-да, юраги гаш булиб ш ахтага цайтди. У ерда 
з^амма нарса жойидагидек тую ларди: ишчилар конга 
тушиб булишган, кумир цазиш давом этяпти. У хотир- 
жам булиб, энди штейгер билан гаплашиб турувди 
хдмки, бирдан забастовкачилар яцинлашиб келишаёт- 
ганини айтиб цолишди. Денелен саралаш хонаси дера- 
засига югуриб, ташцарига царади-ю, тобора купайиб, 
^овлини тулдириб юборган бу одамлар оцими олдига 
узининг ожизлигини туш унди. Дамма томони очиц 
цурилишни цандай. цимоя цилади? У атрофига зур- 
базур йигирматача ишчини йига оларди холос. Дамма- 
си тамом булди.
— Нима демоцчисизлар узи
7
— такрорлади у цазфу 
газабдан оцариб, юз берай деб турган&фалокатни мар- 
дона царшилаш учун бор кучини йигиб.
Оломон шивир-шивирга тушиб цолди, аллацандай 
хдракатлар сезилди. Этьен олдинга чицдй.
329


— Денелен жаноблари, биз сизга бирон ёмонлик 
цилмаймиз, лекин иш хдммаёкда т^хтатилиш и керак,
Денелен, эсингиз йуц экан, деб унга эътироз бил- 
дирди.

— Намотки сизлар конимдаги ишни тухтатиб, сизга 
яхш илик циляпмиз, деб уйласаларинг? А хи р бу мени 
орк,амдан отиш билан баробар-ку... Да! Менинг ишчи- 
ларим шах^ада, улар у ердан чик,ишмайди ёки аввал 
мени улдирасизлар!
Жах,л билан айтилган бу сузлар х,аммани даргазаб 
цилди. Маэ муштларини дулайтириб, олдинга интила- 
ётган Левакни босиб турди. Этьен революцион ^аракат- 
ларнинг к,онунийлигига Денелегши ишснтиришга ури- 
нарди. Лекин Денелен, яна мехдхат цилиш х.уцук.и х,ам 
бор, дея эътироз билдирарди. Сирасини олганда, у бу- 
наца икир-чикирларни му>;окама к,илиб утириш га тоби 
йук,, уз конининг хуж айини булишки хох,лайди, вас­
салом! У фацат бу галамислар тудасини тарцатиб 
юбориш учун уч-турт жандарм йуцлигига афсусланар- 
ди холос.
— Менинг хатом худди мана шунда, бу кургилик- 
ка узим сабабчиман. Сиздаца безорилар билан ф ацат 
куч ишлатиб гаплаш иш керак. Д укум ат эса ён бериб, 
сизларни сотиб олиш мумкин, деб уйлаяпти. Сизларни 
цуроллантириш биланоц ундай хукум атнинг узини 
х,ам агдариб ташлайсизлар.
Даг-даг цалтираётган Этьен узини зур-базур босиб 
турарди. У овозини пастлатиб деди:
— Сиздан илтимос, жаноби Денелен, ишчиларни 
юцорига олиб чициш х,ацида фармойиш берсангиз. Мен 
уртоцларни тухтатиб цолишга кафил булолмайман. 
Бахтсизликнинг олдини олиш учун вацт бор х^али.
— Мени тинч цуйинглар. Мен сизни танимайман! 
Сизлар менинг ш ахтам да ишламайсизлар, сизлар би­
лан гаплаш адиган гапим з^ам йук,. Фак,ат цароцчилар- 
гина уйларни уриб кетиш учун цишлок.ма-цышлок; ма­
на шунакд санциб. юришади.
Газабли цичдирик.лар уш ш г овозини босиб кетди, 
айницса хотинлар цаттикрок царгашди. Лекин Денелен 
буш келмади, амр этишга урганиб цолган бу одам 
к,албида йигилиб цолган барча дард-аламларини очик;- 
ойдин тукиб солиб, к,андайдир енгил тортгандек б^лди.
330


Модомики х,ар томонлама хонавайрон булар экан, бе- 
фойда цабиз^лик к,илиш цурк,ок,лик булади. Оломон 
эса. х,амон купайиб борар, дарвозага тик,илиб келаётган- 
лар беш юздаи ортик, эди. Денеленни бурда-бурда ци- 
либ ташлашлари мумкин. К атта штейгер уни зурлаб, 
орцага судради.
— Рах,м-шафк;ат цилинг, жаноб! Хунрезликнинг 
х,иди. келяпти. Арзим аган нарсаларни деб одамларни 
улдиришнинг нима кераги бор?
У к,аршилик циларди, эътироз билдирарди ва низ^о- 
ят оломонга цараб дилидаги гапни к;ичк,ириб айтди:
— Газандалар тудаси! Биз зур чикданимизда кура­
миз, уш анда нима дер экансизлар!
Уни олиб кетишди. Сур-сурда оломоннинг олдинги 
цаторлари зинага ёпирилиб, панжарани букиб ташла- 
ди. З^аммадан куп хотинлар вайсаб, эркакларни гиж- 
гижлардилар. Эшик цулфланмасдан фак,ат зулфини 
суриб к,уйилгани учун ш у захоти очилиб кетди. Лекин 
зина ж уда х,ам тор эди. Епирилган оломон зинага сиг- 
масди, кетинда турган забастовкачилар бопща йуллар- 
дан кириш керак, деган фикрга келшпди. Ш унда улар 
з^амма томондан: бараклардан, саралаш хонасидан, 
цозонхонадан ёпирилиб кира бошлашди. Беш минутга 
х>ам бормай улар ш ахтани эгаллашди; улар цах,ру 
газаб билан цичкиришиб, учала цаватда югуриб юри- 
шар, царшилик курсатган хуж айин устидан к,озонган 
галабаларини тантана цилишарди.
Маэ биринчилар цатори отилиб кирди. У к;урк,иб 
кетганидан Этьенга деди:
— Уни улдирмаслик керак!
Этьен унинг кетидан югурди, аммо Денеленнинг 
штейгерлар хонасига кириб, бекиниб олганини фаз^м- 
лади-да, деди:
— Борди-ю, улдирилса-чи? Бунга биз айбдорми? 
А хи р у бутунлай жинни булиб цолибди-ку.
Ш унга царамай Этьен ни^оятда зцаяжонланиб кет­
ган, лекин узини вазмин тутиб, жуш ураётган газаби­
ни босарди. У омма мендек рах,намога буйсуимаы, бе- 
бошлик цилади, халк, иродасипи совугщонлик билан 
амалга оширмайдн, дея кунгли 
огриб, эзиларди. У
шундай булишини билганди. У осойишталикка даъват 
этар, бефойда вайронгарчилик фацат душманларимиз- 
га цул келади, деб бех,уда бацирар эди.
331


— Ц озонхонага!— ш ангиллади Аш аддий кам пир.—
Оловларни учирамиз!
Левак топиб олган эговини ханж ардек уйнатди-да, 
дахдлатли товуши билан шовцинни босиб цичцирди:
— Арцонларни цирцамиз! Арцонларни цирцамиз!
Б у хитобни цамма такрорлади. Ф ац ат гангиб цол­
ган Эт£ен билан Маэ эътироз билдирарди, бироц оло­
мон шовцин-суронида уларнинг гапини х,еч ким эшит- 
масди. Них;оят у:
— Уртоцлар, ахир пастда одамлар цолган-ку,—
дея олди.
Шовцин кучайди, х,ар томондан овозлар янгради:
— Баттар булишсин! Туш м асликлари керак эди&. 
У лар хоин! Д а, х,а, уш а ерда цолаверишсин!.. Бунинг 
устига уларнинг нарвонлари э^ам* бор!
Нарвонлар х,ацидаги фикр уларнинг Ужарлигини, 
баттар ошириб юборди. Этьен ён бериш кераклигини 
туш унди. К атта вайронгарчилик булиш идан з^адикси- 
раб, ж иллацурса каж авани кутариб цолиш ниятида 
кутарм а мащинага ёпишди,— ахир юцоридан арцонни 
эговлаб юборипгса, пулат арцонлар бутун огирлиги би­
лан тушиб, каж аваларни бир уюм пайрахага айланти- 
ради-я! Машинист бир неча навбатчи ёрдамчилари би­
лан гойиб булганди. Этьен маш ина дастасини уш лаб, 
айлантира бошлади, Левак билан бошца икки кумир 
цазувчи эса шу чоц гилдиракка осилган арцонга чициб 
олишганди. Каж авалариинг зулфинларини суриб, энди 
мацкамлаш ган эди цамки, п^латни арралаётган эгов- 
нинг хун у к товуши эшитилди. Ч уцур сукун ат чукди; 
бу товуш ш ахтани тутиб кетгандек булди; саросимага 
туш ган одамлар бошларини кутариб, цулоц солиб ца­
раб туришарди. Биринчи цаторда турган Маэ гуё л аъ ­
нати чолнинг п^лат арцонини гаж иётган арра сингари, 
энди бу гурбатхонага цеч ким туш майди, х,амма умр- 
бод умумий бахтсизликдан халос булади, дегандай, 
сиполик билан тишининг оцини к$грсатиб турарди.
Аш аддий кампир ш ангиллаганча барак зинасида 
к^здан гойиб булди.
— Цозонлар ёнига юринглар. Цозонлар ёнига! У тни 
учиринглар!
Бошца хотинлар унга эргашишди. Маэнинг хотини 
цозонхонани бузиб таш лаш ларига й^л цуймаслик учун
332


улар кетидан ю гурди; эри я;ам Уртсщларини х,овурдан 
туш ириш га хдракат цилди. Маэ хоним бопща аёлларга 
нисбатан узини вазмин тутди. Уз хукук,ингга эга б^- 
лиш учун 
кураш , майли, лекин вайрон цилишнинг 
нима кераги бор? У цозонхонага кирганида хотинлар 
икки гулахни з^айдаб чицаришганди, Аш аддий кампир 
эса чунцайиб, катта белкурак билан жонх,олатда ёниб 
булм аган кумирларни сидириб, ердаги плиталар усти­
га сочарди. Чала ёнган кумирлар тутаб ётарди. Бу 
ерда беш генератор учун унта учоц бор эди. Хотин- 
хал аж ж азаваси жуш иб, учоцларга ёпирилди. Левак­
нинг хотини белкуракни икки куллаб уш лаб ишларди. 
М укетта куймасин, деб юбкасини сонигача кутариб куй- 
ганди; терга ботган, жинлар базмидаги алвастилардай 
сочлари тузиган хотинлар аланга ш уъласида 
к,онга 
белангандек куринишарди. Кумир уюлаверди, катта 
бинонинг шифти утнинг зуридан ёрила бошлади.
— Булди, бас!— к,ичк,ирди Маэ хоним.— Омборхо- 
нага ут кетди.
— Яна яхш и ,— ж азоб берди Аш аддий кампир.—
К^иладиганимизни 
цилдик-ку... 
Х^а, 
яш амагурлар! 
Эримни улдирганларинг учун хун тулайсан, деб бекор- 
га айтмовдим!
Ш у он Ж анленнинг чшщирган овози эшитилди:
— Тухтанглар! Мен э^озир учираман, бугини узим 
чик,араман!
Бола ана шу тус-туполондан завк,ланиб кетиб, яна 
бирор хунар курсатиш ни уйлади-да, оломон орасидан 
биринчи лар цатори олдинга утиб олди. Унинг калласи- 
га кранларни бураб, д а м м а бугни чик,арсам, зур була­
ди, деган фикр келди. Б уг х;алк,аланиб, худ ди тупдан 
отилган увдек чициб кетди; бешала цозон бир зумда 
бурон нафасидек бушаб цолди, унинг чинциригидан 
цулок,лар к,онаб кетди. Х^аммаёцни буг босиб, кумир 
ок, тусга кирди, хотинлар булса, к,имирлаётган цингир- 
цийиищ сояларга ухш арди. Ф ацат йулак тепасидаги 
димоги чог бола куринарди; мен тургизган довулни 
куриб цуйларинг, дегандек огзи кулогида эди!
Бу *ол чорак соатча давом этди. К умир уюмига бир 
неча челак сув сепишди, ёнгин хавфи бартараф б^л- 
ди ,— лекин оломон газаби босилмади; аксинча, янада 
авж га чивди: эркаклар болга топишди, хотинлар те-
333


мир-терсаклар билан цуролланиш ди; генераторни даб- 
дала цилиш, машиналарни пачацлаш ва бутун ш ахта- 
ни вайрон этиш керак, деган цичцирицлар янгради.
Бу гаплардан хабар топган Этьен Маэ билан югуриб 
келди. Унинг узи цам цасос олиш иштиёцидан мает 
эди. Бироц у цамон кураш ар, хдммани осойиш таликка 
чацирарди. А х и р энди, пулат арцонлар кесиб таш лан- 
ган, оловлар учирилган ва цозонлар бушаб цолган бир 
пайтда цеч цандай иш цилиб б^лмайди-ку. У нга х,еч 
ким цулоц солмасди,— х,амма нарса унинг ихтиёридан 
ташцари булаётганди; лекин цуццисдан, таш царидан 
цудуцдаги нарвонларга олиб туш адиган пастаккина 
эшик томондан дагдагали цичцирицлар эшитилди:
— Иуцолсин сотцинлар! Х,а, цурцоцлар, турцла- 
ринг цурсин, ярамаслар! Иуцолинглар! йуцолинглар!
Ишчиларнинг ш ахтадан чициши бошланди. Бирин­
чи булиб таш царига чиццанлар кун нуридан цамаш- 
ган кузларини пирпиратиб туришди-да, кейин йулга 
чициб олиб, цочиб кетиш пайидан булишди.
— П асткаш лар йуцолсин! Алдоцчилар йуцолсин
1
Иуцолсин!
Забастовка цилган оломониинг цаммаси югуриб кел­
ди. Уч минут з^ам Утмай биноларда битта цам одам 
цолмади; монсу лик беш юз ишчи ш ахтага туш иш га 
ж ур ъат этган вандамлик сотцинларни саф орасидан 
утиш га м аж бур цилиш учун икки цатор булиб тизил- 
ди. Улар цудуцдан тузиб, цоп-цорайиб, исцирт булиб 
чицаётган цар бир кумирчиии хуш так чалиб: «Оббо 
сен-ей! Кимга тую кимга аза экан-да! «Вулцон»ни 
гуллатадиган манови ойимцизнинг бурнини еб цуйи- 
шибди-ку! Ановинисига царанглар-а. Кузидан оцаёт- 
ган мум унта черковга етади! Анови тараш адай най- 
новни царанглар, арвох;нинг узи-я!» — каби цалтис пи- 
чинглар билан кутиб олишарди. Гавдали, кукраклари 
осилиб туш ган, цорни катта, орцаси бецад зур юккаш
куринди; 
уни куриб х,амма хахолаб юборди. Д ам м а 
уни ушлаб кургиси келарди; майнабозчиликлар авж га 
чициб, цах,р-газабга айланди; яна бир ла^задан кейин 
калтак ейишлари турган ran эди, бадбахт, цалт-цалт 
титраётган, индамай цацоратга тоцат цилаётган, цаш- 
паш дегунча дуппослаб цолиШларини кутиб келаётган 
бечораларнинг кети узилмасди. Улар учун йулга чициб 
олиб, цочиб кетишдан зур бахт йуц эди!
334


— Улар неча киши узи ?— суради Этьен,
Этьен уларнинг хдмон чициб келишаётганидан х,ай- 
рон эди. Ш тейгерлар цурк,итиб куйган, очликдаи бош 
эгишга м аж бур булган ишчиларнинг бунчалик купли- 
ги Этьеннинг хунобини оширди. Демак, урмонда унга 
^ёлгон гапиришган экан-да? Ж ан-Барт шахтасининг 
к,арийб я;аммаси ишга чиццан эди. У остонада Шавал- 
ни куриб цолиб олдинга интилди:
— Д а, иблис! Сен бизни шунак,а йигинга чацирган 
экансан-да, а?
Царгишу сукиш лар ёгилиб кетди. Оломон сотцинга 
таш ланиш га тайёр эди. Булмаса-чи?! А хи р у кеча сиз­
лар билан бирга буламан, деб цасам ичиб, бугун узи- 
нинг дили бир улфатлари билан бу ёкда юрибди-я! 
Б у — уртоцларнинг юзига тупуриш -ку!
— Цудуцца! Ц удувда судранг уни!
Ц уркувдан сурати к,олган Ш аваль бир нима деб
гулдиради, тушунтирмоцчи булди. 1^утурган оломон- 
нинг таъсири урган Этьен даргазаб булиб, унинг с^зи- 
ни булди:
— Биз билан булмоцчи эдинг, бирга буласан, ис- 
цирт!
Одамларнинг шовцин-сурони унинг овозини босиб 
кетди. Катрина куринди. 
1
^уёш нуридан кузлари цама- 
шиб кетган циз цазф-газабга тулган ана ш у одамлар 
ичида йицилиб тушишдан куркдрди. Бир юзу икки 
нарвондан кутарилгани учун оёцлари майишиб кетар­
ди, кафтлари к,онаган, узи х;арсилларди. Маэ хоним 
уни куриши билан муштини дулайтириб, унга к,араб 
югурди.
— Да, шарманда, сен х,ам ушогда экаисан-да!.. 
Онанг очидан тиришиб улай деса-ю, сен уша аблацинг- 
ни деб ундан юз угирсанг!
Маэ хотинининг кулидан тутиб к,олди, шапалок; 
туширишига йул куймади. Лекин у хам хотини син- 
гари цизииинг хулцидан газаблаииб, Катрииани сил- 
киб ташлади. Ота-она жигибийрон булиб, бири олиб, 
бири цуйиб таъна к,илишар, х,аммадан купроц бацири- 
шар эди.
Этьен Катринани куриб, фигони фалакка чикди. У 
бетухтов такрорларди:
— Олга! Бошкд ш ахталарга! Сен х,ам биз билан 
борасан, мочагар!
335


Ш аваль баракдан ёгоч бошмогини олиб, цулда т^- 
цилган курткасини совуц цотган елкасига таш лаш га 
аранг улгурди. Уни судраб кетишди, х,амма билан бир­
га югуришга тугри келди. Гангиб цолган Катрина х,ам 
ёгоч бошмогини оёгига и либ, совуцда киядиган эски 
мардона куртканинг ёца тугмаларини цадади-да, жаз- 
манининг кетидан югурди, у Ш авални улдириш ларига 
бутунлай ишониб, ундан цолишни иетамади.
Икки-уч минут ичидаёц Ж ан-Барт бушади цолди. 
Ж анлен аллацайдан карнайча топиб олди-да, гуё бу- 
цаларни чорлаётгандай, уни пуфлаб бугиц ватиллата- 
верди. Хотинлар — Аш аддий кампир, Левакнинг хоти­
ни, Мукетта — юбкаларини кутариб чопишарди; Левак 
худди думбирачи чупини уйнатгандек болтани силки- 
тарди. У ларга бошца уртоцлар цам цу шилиб, мингга 
етиб цолди, улар циргогидан тошган дарёдек далалар- 
да ёйилиб, тартибсиз боришарди. Тугри йул ж уда тор 
булганидан ицоталарни бузиб-янчишга тугри келарди,

Ш ахталарга! Иуцолсин сотцинлар! Ишни тухта- 
тинглар!
Тусатдан Ж ан-Барт сув цуйгандек булиб цолди. На 
жон зоти куринарди, на товуш эшитиларди. Денелен 
штейгерлар хонасидан чициб, менга ^ м р о ц булманг- 
лар, дегандек ишора цилди-да, ш ахтага бир узи кетди. 
У ранги цув Учган ва ницоятда хотирж ам эди. У цудуц 
олдида тухтади, бошини кутариб, кесилган пулат ар- 
цонларга царади; цирцилган пулат арцонлар биланглаб 
осилиб турарди; арра тишлари теккан жойлар гуё ян­
ги ярадек цора мой орасидан йилтираб куринарди. 
Кейин у машинага кутарилди, шол булиб цолган алла- 
цандай улкан гавданинг учига ухш аш хдракатсиз дас- 
такка царади, совиб цолган металлни ушлаб курди-ю, 
худди муздек мурдага тегиб кетгандек сесканди; кейин 
цозонхонага тушди, ути сунган, дарз кетган, сув цуйил­
ган учоцлар ёнидан шошмай утди, генераторларни 
тепган эди, жангиллаб кетди. Да! Демак, тамом, бутун­
лай хонавайрон булибди! Борди-ю, арцонларни улатиб, 
ут ёццанида. 
я;ам цаёцдан одам топади? Забастовка 
яна икки цафта давом этса, б^лди, у бутунлай сина- 
ди. Дар цалай, Денелен узининг шури цуриб цолган- 
лигини равшан англаса х,ам, монсулик цароцчилардан 
сира наф ратланмасди: у бундай булишига х;амманинг
336


жавобгарлигйни, узи гуно^корлигини, умумий, асрий 
иллат сабаблигини *ис цилди. Шубх,асиз, цупол ва 
онгсиз одамлар; очликдан к,ирилиб кетишади бари 
бир.
IV
Оломон к,ировдан оцарган, цуёш хира ёритаётган 
яланг текисликдан з^айцириб, бутун йулни тулдириб, 
лавлаги экилган далаларни тик кесиб, ёпирилиб бо­
рарди.
Х,укиз мугиз деган жойдан утиш гандан кейин Этьен 
узи йул бошлади. У йул-йулакай фармойишлар берар, 
колоннани текислаб борарди. Олдинда Ж анлен дик-дик 
сакраб, к&рнайини галати гатиллатиб, югуриб борарди. 
Олдинги сафларда хотинлар боришарди, баъзилари 
калтак олиб олишганди; улар орасида гуё жаннатси- 
мон адолат диёри рупарасида аник; куринаётгандек 
кузлари тиниб кетаётган Маэ хоним х,ам бор эди. Аш ад­
дий кампир, Левакнинг хотини, М укетта худди уруш- 
га кетаётган солдатлардек цадам ташлаб, 
ж улдур 
кийимларини з^илпиратиб боришарди. Н охуш учраш ув 
юз бергудек булса, жандармлар хотинларга цараб 

Download 16,16 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   73   74   75   76   77   78   79   80   ...   129




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish