Ўзбекистон тарихи хрестоматия

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

64 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
VI. БРОНЗА ДАВРИ 
Мил. ав. III мингйиллик охирида инсоният мис билан қалайни 
аралаштириб, янги металл – бронза (жез) ҳосил қилишни ўрганди. 
Буметалл мисдан қаттиқлиги билан фарқ қилади. Ундан ясалган меҳнат 
қуроллари жамиятни янада ривожлантиришга асос яратган. Археологик 
даврлаштириш асосида бронза даври уч – илк, ўрта ва сўнгги бронза 
даврларига бўлинади ҳамда мил. ав. IIIмингйиллик охири ва 
IIмингйилликни ўз ичига олади. 
Ўзбекистон ҳудудида ўрта ва сўнгги бронза даврига оид археологик 
ёдгорликлар мавжуд. Республикамизнинг шимолий ҳудудлари (қадимги 
Хоразм)да кўчманчи чорвадор қабилалар (Тозабоғёб маданияти) истиқомат 
қилган бўлса, жанубий ҳудудлари (Сурхондарё вилояти)да ўтроқ 
деҳқончиликка асосланган, илк шаҳар маданиятига асос солган Сополли 
маданияти соҳиблари истиқомат қилган. Марказий вилоятлар (Зарафшон 
воҳаси)да эса кўчманчи-чорвадор ва ўтроқ-деҳқон маданиятларининг 
қоришуви жараёнлари кузатилади. 
Қуйи Амударё, Оролбўйи ҳамда Зарафшон воҳаларида тарқалган 
Тозабоғёб маданияти генетик жиҳатдан Шимолий Қозоғистон, Сибирь ва 
Евросиёда кенг тарқалган Андроново маданияти билан боғланади. 
Андроново ва Тозабоғёб маданиятларининг ашёвий манбалари – 
ҳунармандчилик, меҳнат ва ов қуроллари, уй қурилиши услублари ва ҳатто 

---

65 
қабрни қазиш ва мурдани кўмиш одатлари ҳам бир хиллиги кузатилади. 
Вақт ўтиши, аҳолининг маҳаллий шароитга кўникиши натижасида 
Тозабоғёб маданияти соҳиблари ўтроқлаша боради; археологик манбалар 
улар деҳқончиликни ўзлаштирганликларидан далолат беради. Тозабоғёб 
маданияти излари Қуйи Амударё ва Хўжайлида (11 та ёдгорлик), 
Зарафшоннинг юқори оқимида, Катта Тузкон, Кичик Тузкон, Қизилқир 
каби ёдгорликларда ўрганилган. 
Юқорида эслаб ўтганимиздек, республикамизнинг жанубий 
вилоятларида Қадимги Шарқ маданиятига хос бўлган, юқори деҳқончилик 
маданиятига эришган, тарихимизда илк маротаба шаҳар маданиятини 
барпо этган бронза даврига оид Сополли маданияти тарқалган
1
. Сополли 
маданиятига оид бўлган ва бугунги кунгача сақланиб қолган Сополлитепа, 
Жарқўтон, Бўстон, Молали каби ёдгорликлар тадқиқотчи-археологлар 
томонидан ўрганиб келинмоқда.