M sh. Nurm atova, sh. T. Hasanova rasm, buyumlar yasash ya tasviriy faoliyat

Amaliy metodlar. 
Tasviriy sarfatga o ‘rgatish m obaynida bolalar 
turli m ateriallardan foydalanish ko ‘nikmasiga ega b o iad ila r. Rasm 
chizish, loydan buyum yasash, applikatsiya turli m etodlardan ham da 
o ‘rgatish usullaridan foydalanishni talab qiladi, shujum ladan, bolalarda 
k o ‘nikm a, m alakalarni hosil qiladigan am aliy m eto d lard an ham
foydalanish talab qilinadi. A m aliy m eto d lard an asosiysi b o im is h . 
texnik va b a 'z an tasviriy m alakalarni o ‘rgatadigan m ashqlardir.
K ichik guruhda bu m ashqlar bolalar u c h u n zerikarli emas, 
ch u n k i yum aloq shaklli p red m e tla m i yasashni o ‘rganib, bolalar 
k optokni, olm ani, apelsinni va shu kabi pred m etlarn i yasaydilar. 
Y oiJarn i, yo m g irlam i chizib, ular gorizontal va vertikal chiziqlam i 
chizishni m ashq qiladilar.
K atta guruhdagi bolalar oldiga esa, to ‘g ‘ridan t o ‘g ‘ri m a iu m bir 
topshiriq q o ‘yiladi, y a’ni chiroyli va t o ‘g ‘ri shtrix bilan chizishga 
o ‘rganish. Shtrixlab chizishni k o ‘rsatib b ergandan so ‘ng, bolalarga 
m urakkab b o im a g a n predm et konturini (M asalan, uy, q o ‘ziqorin. 
olm a) chizib olib, uni ozoda qilib b o ‘yam aslik rasm ni xunuk qilib 
qo‘ylshini biladilar va sidqidildan m ashq qiladilar. Mashqlardan tasviriy 
xarakterga ega b o ig a n topshiriqlarni tush un ish u ch u n foydalaniladi. 
M asalan, tarbiyachi bir chiziq bilan inson boshining yonlam asiga 
qiyofasini chizishni ko‘rsatib berganidan so‘ng. bolalar odam boshining 
rasm ini bir necha m arta qayta-qayta chizadilar.
Evristik metod. 
Evristik m etod grek so‘zidan kelib chiqqan b o iib . 
«Evristika» — haqiqatni topish san'atidir. Bu m etod topqirlikni. faollikni 
rivojlantirishga yordam beradi. Tarbiyachining vazifasi bolalarning 
tasviriy faoliyatini shunday tashkil qilish kerakki, u faol va ijodiy 
b o is in . H ar bir m ashg‘ulot faqatgina didaktik vazifani em as, ya’ni 
m a iu m bir predm etning tasvirini o ‘rgatish emas, balki boladan ishni 
m ustaqil bajarishni h a m talab qiladi. Shu m aqsad bilan tarbiyachi 
tu rli 
xil 
usullardan 
foydalanishi m um kin: m aslahat, m aqtov, 
to p sh iriq n i bajarish 
usulining k o ‘rsatm asi ( to ‘liq b o im a g a n ), 
o ‘yinchoq ko‘rsatmasi, eslatma va shu kabilar. Bolani shunday holatga 
q o ‘yish kerakki, u o ‘ylagan o ‘yini bajarishi u c h u n o ‘zi y o ‘l topsin. 
Shunday qilib, u yoki bu m eto d va usullarni tan lash quyidagilarga 
bogiiqdir:
* 
m ash g ‘ulot 
m azm uniga va 
m ashg ‘ulot 
oldida turgan 
m aqsadga, shu bilan birga, tasviriy faoliyatning vazifalariga;
* bolalarning yoshi va rivojlanish darajasiga;
* bolalar foydalanadigan tasviriy m ateriallariga b o g iiq d ir.
94

---

A tro f olam haqidagi tasavvurlarni m ustah k am lash rnaqsadli 
m ashg‘ulotIarda, asosan og‘zaki m etodlar q o ‘llaniladi: suhbatlar. 
bolalarning ko‘rganlarini xotiradan qayta eslash uch u n yordam
beradigan savollar.
T asviriy fao liy atn in g tu rli k o ‘rin ish Iarid a o ‘rgatish usullari 
turlichadir, chunki bir obraz turli vositalar yordam ida vujudga 
keltiriladi. M asalan, m azm unli mavzularda kompozitsiyaga o ‘rgatish 
vazifasini rasmga, kartinalarga qarab tushuntiriladi, uzoqlashayotgan 
predm etlar yuqoriroqda, yaqindagilari esa pastroqda chiziladi. Bu 
masala loydan buyum yasaganda, shakllar ularning holatiga qarab 
jovlashtiriladi; yonma-yon yoki ketma-ket va hokazo. Bu yerda alohida 
tushuncha yoki ko‘rsatma berish shart emas. H ar bir usuldan o ‘ylab, 
m ashg‘ulot oldida turgan vazifalarga nisbatan, dasturda berilgan 
m ash g‘u lotn in g m azm uniga 
nisbatan va asosan 
ushbu guruh 
bolalarining qay darajada rivojlanganligini hisobga olgan holda 
foydalanish kcrak.
Mashg‘ulotda alohida metod va usullar — ko‘rgazmali va og‘zakilari 
o ‘zaro q o ‘shiladi, mujassam lashtiriladi va bir-biriga um um iy t a ’lim 
jaravonida bog‘lanadi. K oigazm alilik bolalar tasviriy faoliyatining 
m oddiy, hissiv asosini yangilaydi, so‘z esa to ‘g‘ri tasaw urni, tahlilni, 
idrok qiling an larin i va tasvirlay o tgan larin i um u m lash tirish n in g
shakllanishiga yordam beradi,
95

---