M sh. Nurm atova, sh. T. Hasanova rasm, buyumlar yasash ya tasviriy faoliyat

VIII ВОВ. MAKTABGACHA TA’LIM MUASSASASIDA
RASM CHIZISHGA 0 ‘RGATISH
R asm chizish b olalarni tasviriy faoliyatga o ‘rgatishda asosiy o ‘rin 
egallaydi va u ch ta tu rn i o ‘z ichiga oladi:
A lohida predm etlarni chizish.
M azm unli rasm chizish.
Dekorativ rasm chizish.
Tasviriy faoliyatga o ‘rgatishning asosiy vazifasi — tevarak-atrofdagi 
borliqni tasavvur qilishda bolalarga yordam berish. U larda kuzatuv- 
chanlikni rivojlantirm oq, estetik g o ‘zallik hissini tarbiyalam oq ham da 
tasvirlab berish usullarini o ‘rgatm oqdir. Shu bilan birga, tasviriy 
faoliyatning eng asosiy vazifasi — m a lu m bir yosh uchun m os tasviriy 
m ateriallar bilan b o lalarda turli xil predm etlarning turli tim sollarini 
yaratish kabi ijodiy faoliyatini shakllantirish am alga oshiriladi.
Alohida predmetlarning rasmini chizish
Psixologlarning qilgan tadqiqotlariga ko‘ra, bitta predm etni boshqa 
predm etlar orasidan ajratib olish uchun bolaga shu pred m etni idrok 
qilishga, predm etning shaklini bilishga yordam berar ekan. Shakllaming 
tasv iriy ja r a y o n id a g i x a to lik la r fa q a tg in a b o la n in g n o t o ‘g ‘ri 
tushunchalari va ko‘nikmalam ing yetarli emasligi emas, balkipredm etni 
to ‘g‘ri idrok etishni bilm asligi bilan tushuntiriladi. Bolaning tasvirlay 
olish qobiliyati hali yaxshi rivojlanm agani uch u n uning oldida fikr 
yuritib, tasvirlash kabi qiyinchiliklar ham turadi. Rasm da shakl to ‘g ‘ri 
k o n tur bilan chegaralab chiqilgan, lekin shu bilan birga, ishning 1- 
bosqichlari chiziqlam i to ‘g‘ri, aniq chizish va konturlam ing (aniqlash) 
tasviri, rasm da ishlash jarayonining vazifasi bo‘lib hisoblanmaydi. Agar 
um um iy shakl topilm agan b o ‘lsa, konturni t o ‘g ‘ri chiziq bilan chizib
96

---

bo‘lmaydi, chunki u har doim o ‘zgaruvchan, shunga qarab uni chizish 
h am o ‘zgaradi, y a ’ni n atijasi, rasm n in g p x iri, y o ‘nalishi ham
o ‘zgaruvchandir.
R assom p re d m e tn i tasv irlay o tg an d a avval asosiy sh ak ln in g
belgilarini qog‘ozda belgilab oladi. M aktabgacha tarbiya yoshdagi 
bolaga, ayniqsa, 3—4 yoshli bolaga tasvirlashning bu nday usuli juda 
qiyin, chunki u predm etni butunligicha tasa w u r qila olmaydi. Unga 
p re d m e tn i a s ta -se k in lik b ila n b ir to m o n g a c h iz ish o so n ro q . 
Tasvirlashning bu usuli bolaning ishini osonlashtiradi. O ldin bitta 
b o ‘lagini tanlab, naturadagi keyingi b o ia g in i eslab yoki k o ‘rib, shu 
boiagini boiaklarga boiib , rasm chizishni davom ettiradi. Asta-sekinlik 
bilan bolalarga rasmning umumiy belgilarini qog‘ozga tushirib chizishni 
o ‘rgatish zarur, chunki rasmni b o iak la rg a ajratib chizishning o ‘ziga 
xos qiyinchiligibor. Bunda kerakli shaklning asosiy boiaklari va ikkinchi 
darajali b o iak lam in g o ‘zaro joylashishlari va fazodagi o ‘rinlarini aniq 
proportsional h olatda chizish, aniqlash qiyin b o ia d i. H am m a yosh 
g um hlar uchun rasm chizish faoliyatiga o ig atish n in g asosiy um um iy 
vazifalari quyidagilar:
1. Predm etning shakli va tuzilishini tasvirlashga, ulam ing qismlarini 
o ‘zaro proportsiyalashni ko‘rsatib berishga, harakat natijasida ulardagi 
o ‘zgartishlarga o ig atish .
2. Tasvirini obrazli, yorqin qiladigan b a ’zi bir xarakterli detallarni 
tasvirlashga o ig a tis h .
3. P redm etning rangini, uning m azm uni va obraz xarakterini 
o ‘zaro birlashtirib berishga o ig a tish .
4. B o‘yoq, rangli qalam va boshqa materiallar bilan chizishda texnik 
ko‘nikm alam i rivojlantirish.