M sh. Nurm atova, sh. T. Hasanova rasm, buyumlar yasash ya tasviriy faoliyat

Mashg‘ulot davomida tarbiyachining
ko‘rsatmalari va tushunchalari
T arbiyachining k o ‘rsatm alari barcha k o ‘rgazmali usullarni o ‘z 
ichiga oladi ham da o ‘zi mustaqil o ‘rgatish usuli sifatida xizmat qiladi. 
Bu bolalarning yoshi va topishm oqlariga b o g iiq dir. K ichik yoshdagi 
bog‘cha bolalari u c h u n og‘zaki k o ‘rsatm alar k am d an -k am beriladi. 
Bolalarning tasviriy m alakalari yetarli b o im a y , sezgi analizatorining 
ishtirokisiz tarbiyachining k o ‘rsatm asini tu sh u nm ay-dilar (ko‘rish, 
eshitish, q o i , t a ’m bilish sezgilari). Agarda bolalar m ustahkam
k o ‘nikm aga ega b o is a la r, tarbiyachi k o ‘rgazm ani 
k o ‘rsatm asiz
91

---

tushuntirishi m um kin. 5—6 yoshli bolalar uchun bir so‘zning o ‘zi 
xotiradagi chizish usuli haqidagi tasaw u rn i eslashga yordam beradi. 
Tarbiyachining k o ‘rsatm alari b u tu n g uruh bolalariga va alohida 
bolalarga qaratilgan b o ‘lishi m um kin. Butun guruh uchun beriladigan 
k o ‘rsatm alar m ash g‘ulotning boshida beriladi. U lar qisqa. lo ‘nda, 
tushunarli b o ‘lishi kerak. 0 ‘rta va katta guruhlarda tarbiyachi bolalar 
topshiriqlarini qanday o ‘zlashtirganliklarini bilish uchun biror boladan 
topshiriqning ketm a-ketligini va qaysi usullardan foydalanib bajarish 
kerakligini so ‘raydi. B unday qayta so‘rash yaxshi tushunishlariga 
yordam beradi.
Kichik guruhda tushuntirib, ko‘rsatgandan so‘ng. tarbiyachi yana 
ishni nim adan boshlash kerakligini qayta esga soladi. Katta guruhda 
esa bolalarga: nim ani chizishini yoki yasashini, asosiysi nim adan 
iborat, predm etlarni qanday joylashtirish kerakligi haqida o ‘ylashni 
taklif qiladi. Bolalar ishga kirishgandan so‘ng. tarbiyachi har bir bolaga 
ko‘rsatma bcnshga kirishmasdan, balki ishga kirisha olmayotgan bolalarga 
nim a narsa tushunarli b o ‘lm aganini so‘rashi lozim, bunday bolalarga 
qaytadan vazifa tushuntiriladi va ko‘rsatma beriladi. H am m a bolalarga 
ham ko‘rsatma berish zarurem as. K o‘rsatma ikkilanuvchan, uyatchan, 
o ‘ziga 
ish o n m a y d ig a n b o lalarg a k erak d ir. Y uzaga k elad ig an
qiyinchiliklami tarbiyachi har doim ham oldindan aytib berishi kerak 
emas. Ba'zi bir bolalar o ‘zi mustaqil bajarishiga tarbiyachining ko‘zi 
yetsa, u holda tarbiyachi ko‘rsatma berishdan bosh tortishi ham mumkin 
emas. Asosiysi. tasviriy faoliyatda bola qiyinchilikka duch kelib, uni 
echishga yo ‘l topa olishi kerak. K o‘rsatma shakllari h am m a bolalar 
uchun har xil b lishi kerak. Ayrim bolalarga m aqtovli ton bilan 
krsatma berilsa. o ‘ziga ishongan bolalarga esa ko‘proq talab qo‘yiladi. 
Tarbiyachining ko‘rsatm alarito‘g‘ridan-to‘g‘ri, buyniq shaklida blishi 
kerak emas. U bolani o ‘ylashga, fikrlashga undashi kerak. Bola qilgan 
xatoni ko‘rsatish bilan birga, tasviming m a’nisi o ‘zgarayotganiga diqqatni 
qaratish lozim. Masalan, «Qizchaning ko‘ylagi xuddi g‘ijimga o ‘xshaydi» 
(yaxshi b o ‘yalm agan), «D araxtlar yiqilib ketayotganga o ‘xshaydi» 
(yaxshi joylashtirilm agan), «Bu odam biram katta, shu bois uyga kira 
olmayapti». Shu bilan birga, xatoni qanday q ilib to ‘g‘rilash kerakligini 
aytib berm aslik lozim. Bolaning o ‘zi ftkr yuritsin. K o ‘rsatm a yoqimli 
tovush bilan berilishi bolalarning qiziqishini orttiradi. Individual 
ko‘rsatmalar boshqa bolalarning diqqatini jalb qilmasligi uchun pastroq 
tovush bilan beriladi. M ashg‘ulot davomida qachon ko‘rsatma beriladi? 
Qachonki, ko ‘pchilik bolalar xatoga y o i qo ‘ysalar va tarbiyachi barcha
92

---

bolalaming diqqatini o ‘zigajalb qiladiva qaytadan tushuntiradi. Bunday 
mashg‘ulot davomida beriladigan ko‘rsatmalami kamroq berish kerak, 
negaki u ijodiy faoliyatini buzadi.