M sh. Nurm atova, sh. T. Hasanova rasm, buyumlar yasash ya tasviriy faoliyat

0 ‘rta guruhda mazmunli rasm chizishga o‘rgatishning mazmuni
va vazifalari. 
O lrta guruh bolalariga rasm m ashg4ilotlari. asosan, 
yil boshidan o ‘tkazila boshlanadi, sababi, kichik guruh bolalariga 
qaraganda. ular m a'lu m m azm un asosida, lo ‘nda qilib rasm ishlay 
olish qobiliyatiga egadirlar. B olalarda rasrn chizish m alakasini 
rivojlantirish m aqsadida 2—3 predm etni ko‘rsatish m ashqlari bilan 
boshlash maqsadga muvofiqdir. Rasm ishlash mazmuni quyidagilardir:
M azm u ni jih a td a n bir-biriga o ‘xshash 2—3 p red m e tli rasm 
chizdirish.
Bir necha predm etlarning joylanishini belgilash.
Bola 4 yoshdan boshlab predm etlarning yonm a-yon joylanishini, 
o d a m la rn in g k o ‘rin ish in i faqat old to m o n d a n , h ay v o n larn in g
k rinishini faqat yon to m o n d an bir yo‘lda chiza olish qobiliyatiga 
egadirlar. M asalan, «Bolalam ig qishki o ‘yinlari».
O lrta guruhlarda rasm chizish orqali bolalarning og‘zaki nutqini 
o ‘stirish bilan ulam i o ‘rab turgan tevarak-atrof bilan ham tanishtirish 
maqsadga muvofiqdir. Bu yoshdagi bolalar uchun quyidagi rasmlarni 
tavsiya qilish m um kin:
«Q izcha uy atrofida o ‘ynayapti».
«Qish, bolalar qorbobo yasayaptilar».
«B o 'g ‘irsoq», «C hipor tovuq».
O brta guruhdagi bolalar rasm chizishni faqat bir y o‘nalishda 
chizishlaridan tashqari, bir varaqni t o ‘ldirib chizish m alakalarini 
ham rivojlantirib boradi. M a’lum narsani ko‘rib, tasavvur qilgan 
holda rasm chizadi, uning aqliy qobiliyati rivojlanadi, o ‘sib boradi. 
H ar bir m ashg‘ulot bo lalam i aqliy va estetik ruhda tarbiyalashga, 
jam oat ishlarini bajara olishiga asos b o ‘ladi. N .K .K m pskayaning 
fikricha, «Bolaga beriladigan t a ’lim -tarbiya m eh n atn i sevishdan, 
uni e ’zozlashdan boshlanadi». Bu m ashg‘ulotlam i o ‘tkazish asosan 
bolalarning kuzatuvchanligi asosida olib boriladi. shunda ularning 
og‘zaki nutqi, m ustaqil fikrlay olishi, h a rx il m avzularda rasm chiza 
olish k o ‘nikm alari rivojlanadi. Bolalarda rasm chizish ko‘nikm asi 
asosan o g‘zaki n u tq orqali am alga oshiriladi. M asalan, bola bironta 
qiz, uy rasm larini chizib, u haqda kichik ertak ham to ‘qishi m um ldn.
105

---

M a'lu m maqsadli rasm bolaga k o ‘rsatilayotganda aniq maqsadga ega 
b o ‘lishi kerak. Bola k o ‘rsatilayotgan rasm ni aniq k o ‘rib chiza oladi, 
lekin uning yon to m o n in i, ustini chizishni bilm asligi m um kin. 
Talabalarga ishlangan rasm lar nam u nasid an k rsatib, quyidagilarga 
alohida e ’tib o rb e rish la rin i eslatish kerak. M asalan, predm etlarning 
proportsional, sim m etrik joylashganligi uylar, daraxtlar, samolyotning 
parvoz qilayotganini chizdirish orqali bolalarda tahlil-sintez usulidan 
foydalanish m uhim dir.
Yuqorida qayd qilinganidek, quyidagilarga aham iyat berish kerak:
* m avzuning m azm uni a n iq b o ‘lishiga;
* obyektlar orasidagi b o g ian ish g a;
* m a iu m maqsadga y o ‘naltirilgan mavzu b o iish ig a e ’tibo r berish 
kerak.
Bu yoshdagi bolalarga rangli q o g ‘ozlar berilib, m aqsad aytiladi. 
M asalan, bola k o ‘k rangda — o ila r n in g , havo rangda — suvning, 
sariq rangda — qum ning k rin ish in i tasvirlay oladi. yoxud «Baliqlar 
suzyapti», «Jo‘jalar o ‘t ustida o ‘ynayaptilar» kabi. Bolalarning aqliy 
qobiliyatlarini tekshirish m aqsadida tarbiyachi bir predm et yoki 
jism ni k o is a tib , uning varaq ustida joylashishini s o io q la r bergan 
holda, suhbat orqali aniq m aqsad asosida rasm chizdirish kerak. 
Bunda albatta, tarbiyachining bilim donligi katta m ahorat talab qiladi. 
B olalarning bir yarim yilda chizgan rasm lari o ic h o v la ri asosan bir 
xil. N .P .S a k u lin a n in g tajrib asi sh u n i k o is a ta ik i, bola chizgan 
rasm larini past va b alandligini k o is a tis h va farqini tu sh un tirish
lozim dir. T o ‘rt yoshli bolalarda rasm chizish k o ‘nikm alari o ‘sib 
boradi, ular kattalar chizgan rasm larni tom osha qilgan holda taqlid 
qilib, rasm chizishga urina boshlaydilar. Xoh o ta-ona, xoh tarbiyachi 
bola tom onidan chizilgan rasm lam i bola oldida baholashi kerak. Bolalar 
o ‘rtoqlarining chizgan rasm larini yaxshi, yom onligi va xatolarini 
k o isatish lari kerak.
B unda quyidagi vazifalar bor;
B ir-biriga m az m u n an b o g i iq 2-3 ta p re d m e tn i tasvirlashga 
o ig a tis h .
K om pozitsion qobiliyatlarni o ‘stirish (1 ta chiziqda bir nech ta 
p red m etn i y o nm a-yon joylashtirish yoki b utun varaqda osm on va 
yerni chizish).
Bolalarga beriladigan mavzular qiyin emas: uy, uyning yonida daraxt
106

---

o ‘syapti, skam eyka turibdi; uy yoki daraxt yonida qizcha sayr qilib 
yuribdi, o ‘tloqda j o ‘jala r sayr qilishyapti; o ‘t, gullar, quyosh nu r 
s o c h y a p ti. Bu r a s m la r d a m a z m u n li r iv o jla n is h n i b o l a l a r
ko‘rsatishmaydi. Bolalar 2—3 predm etni yonm a-yon chizishadi, ular 
orasida hech qanday harakat bog‘lanm agan.
K atta guruhda m azm unli rasm chizishga o ‘rgatishning m azm uni 
va vazifalari. Bola besh yoshdan boshlab m a iu m mavzudagi rasm lam i 
chiza olish qobiliyatiga ega b o ia d i. U tevarak-atrofni o ‘zgarishlarini 
tasavvur qila oladi va chizishga harakat qiladi. Bu yoshdagi bolalarga 
quyidagi mavzudagi rasm lar chizish tavsiya qilinadi:
«Bolalam ing qishki yinlari».
«Bog‘chada senga nim alar qiziqarli, shulam i chiz».
«M en onam ga guldasta sovg‘a qilyapman».
«Q uruvchilar yangi uy quryaptilar».
«Ona bolani bog‘chaga olib ketyapti».
«Bolalar qorbobo yasayaptilar».
Katta guruhdagi bolalar badiiy asarlardan olingan taassurotlari asosida 
va ertak m azm unini tushungan holda quyidagi mavzuda rasm chiza 
oladilar. «Ikki ochko‘z ayiqcha», «Ayyor tulki va kulrang boLri». «Mushuk, 
xo‘roz va tulki» va boshqalar. Bu chizdirilgan rasmlar aniq va aniq masalada 
b o iish ig a aham iyat berish kerak. M asalan, «14 yanvar — Vatan 
himoyachilari kuni», «8-mart — onalarbayram i», «21- mart — N avro‘z 
bayrami». Katta guruhda oikaziladigan rasm mashg‘ulotlari qiziqarli, 
savollarga javob olgan holda, asarda qatnashayotgan har bir personajga 
tavsif beigan holda ranglami tanlay olish va varaqqa joylashtirish vazifalarini 
belgilash kerak. Bolalar tom onidan ishlanayotgan har bir rasm da 
predm etlaming hajmi, oichovlarini chamalash bilan birga, uzoq-yaqin, 
oldinm a-ketin, ustma-ust, ketma-ket joylash mumkinligini tushuntirish 
kerak. Bu yoshdagi bolalar, ayniqsa, ertak multfilmlami tomosha qilishni 
yaxshi ko‘rganliklari sababli shu mavzudagi rasmlar chizislmi yaxshi 
ko‘radilar. N.P.Sakulinaning fikricha, bola rasm chizishni varaqning eng 
chetidan boshlab chizish bilan birga, predm etlam ing joylashishini 
ko‘rsatishi kerak va b o ‘yoqlam i tanlay olishi ham m uhim ahamiyatga 
egadir. Bolani rasm mashulotiga tayyorlash uchun unga kerakli rasm 
anjomlarini hozirlagan holda, bironta kuy eshittirib, akvarel bo‘yoq berib, 
m a iu m mavzu va maqsad asosida rasm chizish ishini boshlash lozim.
5—6 yoshli bolalarning m azm unli rasm larining m azm uni ancha
107

---

boy b o ia d i. B unda bolalar faqat p red m etlarni chizishm aydi, balki 
predm etlarning atrofidagi sharoitni ham tasvirlaydi.
Bunda quyidagi vazifalar bor:
O byektlar orasidagi o ‘zaro m azm u n an b o g iiq lik n i tasvirlashga 
o ig a tis h .
K o m p o z itsio n q o b iliy atlarn i riv o jla n tirish (b u n d a q o g ‘ozda 
gorizontal chiziqni belgilab chizish).
Rang qobiliyatlarini rivojlantirish.
Bu yoshdagi bolalarda har bir mavzuning m azm uni oldindan to ‘g‘ri 
aniqlangan b o iish i kerak. Ularga masalan, «Bayram» mavzusini berish 
kerakmas, chunki bola yo mavzuga aloqador boim ag an narsani chizishi 
yoki o ‘zining im koniyatiga t o ‘g ‘ri kelm aydigan. kuchi yetm aydigan 
m asalani q o ‘yishi m um kin.