M sh. Nurm atova, sh. T. Hasanova rasm, buyumlar yasash ya tasviriy faoliyat

Maktabga tayyorlov guruhida loydan buyum yasashga o ‘rgatish.
Tayyorlov guruh bolalarining loy ishlari xilma-xil va qiziqarlidir. 
Bunga sabab bola ham jism oniy, ham fiziologik rivojlangan b o ‘ladi. 
B olalar predm etlar shaklining aniq tasviri, proportsiyasini to ‘g‘ri 
berishga o ‘rganadilar. Bu guruh katta guruhga nisbatan bir b o ‘lak 
loydan ch o ‘zib chiqarish usuli orqali ko‘proq ishlaydilar. Shuningdek, 
stekdan keng foydalanadilar, bu bilan har xil operatsiyalar bajaradilar. 
Tayyorlov g uruhida Joy ishlarini o ‘rgatish dasturi xilm a-xil va 
murakkabdir. Bolalar predm etlam ing shakllarini ko‘rib, his qilib, idrok 
etishga o ‘rganadilar. Bu guruhda bolalar mustaqil ravishda tasvirlashning 
texnik usullaridan keng va erkin foydalana olishlari kerak. Shuningdek, 
bolalar tasvirlashning haykaltaroshlik usulidan keng foydalanadilar. 
Tarbiyachi bolalam ing ijodiy faolligini o ‘stirib, ularga mustaqil ishlash 
uchun keng sharoit yaratib berib, bolalarni m ustaqil mavzu topib, 
tasvir usullarini h am m ustaqil o ‘yIab topishga o ‘rgatib boradi. 
Tarbiyachi bolalarga xarakterli shakldagi predm etlam i loydan yasashni 
taklif etadi. M asalan, sabzavot, m evalar. Agar katta guruhda turli 
sabzavot va m evalarni loydan yasashga o ‘rgatilsa, tayyorlov guruhida 
ancha murakkab vazifa topshiriladi. M asalan, turli xil shakldagi bir xil 
guruhga kiruvchi predmetlami, olmaning ikki navi — krem va antonovka 
va bodringning bir necha navlarini. Bu kvartalda bolalar o ‘yinchoqni, 
haykaltaroshlik usullari asosida harakatdagi p redm edlarni loydan 
yasashga o ‘rganadilar. M asalan, b o ‘ynini c h o ‘zib qichqirayotgan 
xo‘roz, koptok o ‘ynayotgan mushukcha va boshqalar. Bundan tashqari, 
bolalar bu kvartalda tasaw u rlari asosida turli hayvonlam i yasaydilar. 
Shuningdek, bolalar odam figurasini yasashda davom etadilar. Masalan, 
asosan, Dimkova qo‘g‘irchog‘i. D im kovaqo‘g‘irchoqlariniyangitexnik
123

---

usul asosida yasaydilar, ya’ni boshi va koftalari alohida loy b o iagidan. 
yubkasini esa, a lo h id a , b o sh q a loy b o ia g id a n , loyni yassilab 
konussim on shakl asosida yasashadi. Bolalar o ‘z tasavvurlari asosida 
mavzu b o ‘yicha «Qiz bola yoki bola bayroqcha k o ia r ib ketyapti>>, 
«Bola m aktabga ketyapti» kabi ishlarni yasaydilar. Bolalar y a lm o g iz
kampir, chipollino va boshqa ertak qahram onlarini yasaydilar. Bunday 
ishlarni bajarish esa bolalarda ijodiy faollikni, m ustaqillikni, tasvir 
etishning yangi vositalarini o ‘ylab topishga yordam beradi. Bolalar bu 
kvartalda butun bir loy boiag id an yasash ustida izlanadilar va dekorativ 
loy b o ‘yicha keng im koniyatlarga ega b o ia d ila r. M asalan, asosan, 
x a lq o ‘yinchoqlari, idishlar, dekorativplastinkalaryasaydilar. Tayyorlov 
guruhida bolalar idishlarni yangi usulda yasaydilar. Bu usul idishlarni 
halqachalar hosil qilib yasash va stek yordam ida loyni olib tashlash 
usulidir. M asalan. halqachalar yasalib. ustm a-ust q o ‘yilib, bir-biriga 
mustahkam o in atilib . so‘ng ichki va tashqi tom onidan ulangan qismlari 
tekislanib, silliqlanib chiqiladi. Loyni stek bilan o ‘yib olib tashlash 
ustilida, chap q o i b i l a n silindrsim on, sharsim on shakllardan o ‘sha 
predm et ushlanib, o ‘ng q o i d a stek bilan ichki qism idan loy olib 
tashlanadi. M asalan, h alq ach alar usulida krujka, to orach a. gullar 
uchun vaza. chashka, ikkincni usul bilan kuvshin, ko‘zachalar. xumlar, 
ya’ni dum aloq va silindrsim on predm etlar yasash m um kin. Bolalar 
jam oa loy ishlariga oiganadilar. Masalan, parrandalik fermasi, hayvonot 
boi. Bular jaray o n id a bolalar bilan tasviriy va texnik vazifalar ham
o iilis h i shu bilan birga, tarbiyaviy xarakterdagi vazifa ham ko ‘proq 
hal etiladi, chu nki jam o a loy yashlari bilan shug‘ullanganda, ularga 
yaxshi im koniyat yaratib beriladn. Shuningdek, bolalar tasavvurlari 
asosida, naturaga qarab loy ishlarini bajaradilar. Bolalar loy b o ‘yicha 
olgan bilim -m alakalari asosida ishlab, o ‘yinda foydalanish uchun turli 
xil p re d m e tla rn i yasaydilar. M asalan, vazalar, tu rli xil idishlar 
plastinkalar va boshqalar. Bu tayyorlov guruhida predm etli, m azm unli 
dekorativ, loy ishlarining tu rlari uyushtiriladi. Bularning barchasi 
ixtiyoriy ravishda h am uyushtirilishi m um kin. Bu guruhda tarbiyachi 
m ashg‘ulo tlar uyushtirganda, bolalar bilan birgalikda kuzatish va 
predm etlarn i k o i i b chiqish usulidan keng foydalanadi. K uzatish va 
k o i ib chiqish jaray o n id a tarbiyachi bolalar d iq q atin i predm etnin g 
shakliga, xarakterli xususiyatiga, holatiga tortadi. K uzatish, k o iib
chiqish vaqtida tarb iyach i bolalarga savollar bilan m urojaat qiladi.
124

---

Shuningdek, bolalarga turli xil illustrativ kitobchalar, rasmlar ko ‘rsatib, 
birgalikda k o ‘rib chiqish m um kin. O dam figurasining tasviri ancha 
murakkab jarayon hisoblanadi. Shuning uchun tarbiyachi bolalarbilan 
birgalikda turli xil q o ‘g ‘irchoqlarni (sanitarka, kosm onavtni) k o ‘rib 
chiqadilar. Sayr vaqtida kuzatishlar uyushtiriladi. P redm etlarning 
h arak at vaqtidagi vaziyatiga, holatiga bolalar d iq q atin i tortadi. 
o ‘y nchoqni k o ‘rib chiqish vaqtida bolalar diqqatini harakatning 
plastikligiga, u n ing qaysi usul bilan yasalganligiga ja lb etadi. 
Shuningdek, hali o ‘yinchoqlar bilan yangidan tanishtirish maqsadida 
bolalar bilan « 0 ‘yinchoqlar do‘koni>> degan didaktik o ‘yin uyushtiriladi. 
0 ‘yinchoqning xususiyati haqida suhbat qiladi. ldishlarni yasashda 
tarbiyach i bolalar diqqatini idishning shakliga qaratadi, qanday 
usullardan foydalanib yasash mumkinligi haqida so‘raladi. Xalq amaliy- 
dekorativ sa n ’at muzeyiga olib borishi m um kin. Bolalarga predm etli 
yoki m a z m u n li loy ish la rin i o ‘rg atish d a , s h u n in g d e k , b adiiy 
adabiyotdan keng foydalanadi. Shunday asarlarni tanlab o ‘qib berish 
kerakki, bolalar eshitib, o ‘zlari tasvirlamoqchi bo ‘lgan qahram onlarini 
ko ‘z o ‘ngida aniq gavdalantira olsin. 0 ‘qib berib b o ‘lgach, bolalar 
bilan birga qaysi personajni yasashlari haqida suhbatlashib oladilar. 
Bu guruhda ham o ‘yin usullaridan foydalanadi. M asalan, bolalar turli 
xil idishlar yasashganda, «Ustaxona» o ‘yinini uyushtirish m um kin, 
natijada bolalar qiziqish bilan ishlaydilar.
125

---