M sh. Nurm atova, sh. T. Hasanova rasm, buyumlar yasash ya tasviriy faoliyat

( ) ‘rta guruhda dekorativ rasm chizishga o ‘rgatishning mazmuni
va vazifalari. 
D ekorativ rasm solish bolalarga 4 yoshdan boshlab 
o ‘rgatiladi. 0 ‘rta guru h d a dekorativ rasm solishga o ‘rgatishning 
vazifalari quyidagilar:
* chiziqda. kvadratda, doirada shakllarni ritm ik joylashtirishning 
kom pozitsion m alakasini rivojlantirish;
* ranglar hissini rivojlantirish, ya’ni kontrast, yorqin ranglami chiroyli 
m oslashtirish;
* turli yirik va m ayda shakllarni — naqshning sodda elem entlarini 
chiza olish m alakasini rivojlantirish;
* m o ‘y q a la m d a n f o y d a la n is h n in g te x n ik k o ‘n ik m a la r in i 
rivojlantirish, qog‘ozga yengil tekkizib, nuqtalar hosil qilish;
* m o ‘yqalam ning boshchasidan to ‘g‘ri chiziqlar o ‘tkazishda ham da 
dog‘chalar hosil qilish usulida m o ‘yqalam dan t o i i q foydalanish;
O lrta guruhda dekorativ rasm solishning kom pozitsion vazifasi 
tayvor shakllam i velimlashga o ‘xshashdir. B o sh lan g ich m ashg‘ulot- 
larda, bolalar m o ‘yqalam bilan tekis chiziqlar chizib. ulam ing orasida 
m o ‘yqalam yordam ida dog‘chalar hosil qilishni, nuqtalar hosil qilishni 
o ‘r g a n a d i la r . B u n d a d o g ‘c h a la r n i n g r a n g l a r i n i va n a q s h
m urakkablashgan sari, o ‘rnini o ‘zgartiradilar. M o ‘yqalam yordam ida 
dog‘chalar hosil qilish usuli (m azok) bajarish uch un yengil b o ig a n
dekorativ elem en td ir. Bu a n iq b ir h arak atn i talab qilm aydi va 
m o ‘yqalam ni qog‘ozga botirib olishdan hosil b o ia d i. Shuning uchun 
naqsh chizishda a w a l b otirib olish usuli kiritiladi, so ‘ng nuqta 
hosil qilish usuli kiritiladi. N uqta hosil qilish m o‘yqalam bilan ishlashda 
yangi usulni talab qiladi: m o ‘yqalam ni vertikal holatda ushlash lozim, 
shu bilan birga, bolada ko ordinatsion harakat yetarlicha rivojlangan 
b o iis h i kerak, chunki m o ‘yqalam qog‘ozga faqatgina uchi bilangina 
tekkiziladi. B o sh la n g ic h rasm larning kom pozitsiyasi h am soddadir: 
birgina elem en tn i ritm ik qaytarib, naqsh chizish. Faqatgina insonlar 
uch u n xos b o ig a n q o in in g ritm ik harakati, ana shu m ashqlarni
110

---

qaytarishni yengillashtiradi va tasviriy shakldagi ritmni yetkazib berishga 
yordam beradi.
Almashinuv — kompozitsiyaning murakkablashgan usulidir. Chunki 
u bir nechta shakllarning o ‘zaro m oslashuviga asoslanadi. 0 ‘rta 
guruhdagi bolalar uchun ikkitagina elem entning shakli va rangi bilan 
navbatm a-navbat alm ashtirish yetarli b o ia d i.
D asturdagi m aterialning m ukam m allashib borishi m urakkabroq 
kom pozitsiya bilan naqshda yangi t-sviriy elem entlarni kiritish 
hisobidan hosil b o iad i. N uqtalar chizish va m o‘yqalam ni botirib ohsh 
usulidan tashqari. bolalar naqshda doirachalar, halqalardan foydalanib 
chizishni o ig a n a d ila r. Bu elem entlarni bolalar kichik guruhlarda 
tasvirlashni oiganganlar.
D ekorativ rasm da bu shakllarni chizish ancha o ‘zgaradi: ular 
ancha kichik hajm da, chizayotganda shakllar bir-biriga hajmi jixatdan 
m os b o iish i kerak; undan tashqari, bu shakllar predm et obrazi bilan 
b o g i i q e m a s , b u a lb a t ta b o la u c h u n ta s v ir iy j a r a y o n n i
m urakkablashtiradi. Bolalar yana naqshni faqat bir chiziqda emas, 
b a lk ito ‘rtburchak shaklida, doirada ham joylashtirishni oigan adilar. 
Bu shakllar naqshda boshqa kom pozitsiyani talab qiladi. Kvadratda, 
to ‘g ‘ri chiziqda joylashtirilgan naqshni chizish yaram aydi, chunki 
kvadratning to ‘rtta tom oni. burchagi, m arkazi mavjud; doirada esa 
m arkaz bilan chekka aylana chegarasi bor.
Bu quyidagi vazifalarni o ‘z ichiga oladi:
* aylana, kvadrat, to ‘g‘ri t o ‘rtb urch ak ichiga naqsh chizishda 
shakllarning ritm ik jo y lash tirish d a q o ila n a d ig a n kom po zitsion
qobiliyatni rivojlantirish;
* rang qobiliyatini rivojlantirish, kontrast ranglarni mos holda 
ishlatishni o ig a tish ;
* naqshning oddiy elem entlarini chizishga o ig a tish ;
* m o‘yqalamdan foydalanishning texnik ko‘nikmalarini rivojlantirish 
(qog‘ozda yengil yurgizish, tochkalar q o ‘yish, chiziqlar chizayotgan- 
da m o ‘yqalam ning b u tu n usti bilan chizish).
Avval bolalar m o‘yqalam bilan to ‘g‘ri chiziqlami chizishni va ulaming 
orasiga nu qtalar q o ‘yishi, ranglarni ketm a-k et alm ashtirib chizishni 
o ig a ta d ila r. U ndan tashqari, bolalar, dum aloq va aylana shakllarni 
chizishga oig an ad ilar.