O’qituvchi: Yusupov F. S

O’qituvchi: Yusupov F.S.

Fan nomi “Temiryo`l bekat va tugunlari”
Samarqand temir yo’l texnikumi
Mavzu “Yo`lning ostki va yuqori tuzilmasi”

Reja:

• Yer polotnosi xaqida malumot
• Yer polotnosining tuzilmasi
• Yer polotnosining ko`ndalang kesimi

Yer polotnosi — yer ustki qismiga ishlov berish natijasida yuzaga keladigan grunt inshootlari kompleksi bo‘lib, temir yo‘l ustki qurilmalarini qo'yish, yoining mustahkamligini ta’minlash, uni atmosfera va yer osti suvlari ta’siridan himoya qilish uchun moijallanadi. Yer notekis bo‘lganda unga temir yoi to‘g‘ridan- to‘g‘ri yotqizilmaydi. Yer polotnosi mustahkam, chidamli va uzoq muddat xizmat qiladigan, qurilish sarf-xarajatlari kam boiishi, uning holatini ta’minlash va ta’mirlash ishlarini keng mexani- zatsiyalash imkoniyatiga ega boiishi kerak. Yuqorida aytilgan ta- lablarni bajarish, yer polotnosi uchun grunt tarkibini to‘g‘ri tan- lash, qurilish vaqtida uni yetarlicha zichlashtirish, yer polot- nosiga ostki suvlarni qochiruvchi va yon bag‘irlarni mustahkam- lovchi loyihaviy ko‘rinish berish bilan olib boriladi.
Yo‘lning bo‘ylama o‘q chizig‘iga perpendikulyar kesim yer polot- nosining ko‘ndalang kesimi deyiladi. Yer polotnosining namunaviy va individual ko‘ndalang kesimi ko‘rinishlari bir-biridan farqlana- di. Namunaviy kesimning normal va maxsus turlari boiishi mum- -kin. Normal yer polotnosi uni mustahkamligi yetarlicha boigan tabiiy sharoitlardagi gruntlarda qurishda qo‘llanadi. Maxsus kesim- lar esa murakkab sharoitlarda qoilanadi (doimiy muzlik hududlari- da, suriluvchi qumliklarda, qoyaliklarda, zax va balchiqjoylarda va sh.t). Individual profillar murakkab topografik, gidrogeologik, geologik va iqlimiy sharoitlarda hamda yer polotnosi yonbag‘ri ba- landligi 12 m dan ko‘p boiganda qoilanadi. Bunday profillarning barcha oichamlari maxsus hisoblar bilan asoslanadi.
Bir (a) va ikki yoilik (b) yer polotnosi grunt to‘kmasining ko‘rinishi.
Bir yoilik uchast- kalarda asosiy maydonchaning ustki qismi kengligi 2,3 m va balandligi 0,15 m boigan tra- petsiya shaklida, ikki yoilik uchastkalarda esa balandligi 0,2 m boigan teng yon tomonli uch- burchak shaklida boiadi. Asosiy maydonchaning bunday tuzilishi unga ballast qatlami orqali o‘tadigan yomgir va qor suvlarini qochirish uchun xizmat qiladi. Yer polotnosi asosiy maydonchasining me’yoriy kengligi ish- latilayotgan va yangi qurilayotgan yoilar uchun keltirilgan. Ikki va ko‘p yoilik uchastkalarda asosiy maydoncha kengligi yoi o‘qlari orasidagi masofa qiymatiga (2 yoilik uchastkalarda 4,1 m ga, 3 yoilik uchastkalarda esa 9,1 m ga) kengaytiriladi.
Grunt to'kmasining yer ustiga tushadigan qismi yer polot- nosining asosi deyiladi. Asosiy maydonchaning polotno yonbag‘ri bilan kesishish chizigi yer polotnosining qosh chizig‘i, asosi bilan kesishish chizigi esa yonbag‘ir tagi deyiladi.
Grunt to‘kmasining balandligi uning qosh chizigi sathidan o‘q chizigi bo‘ylab zaminigacha hisoblanadi (2.2- rasm). Yonbagirning gorizontal tekislikka proyeksiyasi uzunligini (1) bilan belgilab, yonbag'ir balandligi (h)ning uning asosiga nisbati (l:h) yonbagir qiyaligini ifodalaydi. Yonbagir qiyaligi to‘kma balandligi, grunt xususiyatlari, geologik, gidrogeologik va iqlimiy sharoitlarga qarab yer polotnosining mustahkamligini ta’minlovchi qiymatlarda belgi- lanadi. Ko‘p hollarda yonbagir qiyaligi 1:1,5 nisbatda qoilaniladi.
To‘kma shakldagi namunaviy ko‘ndaIang kesim ko‘rinishi. Grunt to‘kib qurilgan yer polotnosining ustki suvlari yoi yoqal- ab qurflgan bo‘ylama ariqchalar yordamida qochiriladi. Ushbu ariqchalarning balandligi va tubi kengligi kamida 0,6 m boiib, yer sat hi qiyaligi 0,04 gacha boigan joylarda yoining ikki tomo- nidan, katta qiyalik joylarda esa faqat yerning ko‘tarilish tomoni- dan quriladi.