n-
xonali ikkili sonni saqlash uchun qaydlagichda
"
n
" ta trigger bo‘lishi lozim.
Axborotni qabul qilish usuli bo‘yicha
quyidagi qaydlagichlar farqlanadi:
parallel qaydlagichlar – axborot faqat parallel ko‘rinishda yoziladi va
o‘qiladi;
ketma-ket qaydlagichlar (siljituvchi qaydlagichlar) – axborot faqat ketma-ket
ko‘rinishda yoziladi va o‘qiladi;
ketma-ket – parallel qaydlagichlar universal qaydlagichlar hisoblanadi va
ular parallel kodni ketma-ket kodga o‘zgartira oladi va aksincha.
Siljituvchi qaydlagichlar
bir tomonlama va ikki tomonlama (reversiv)
siljishni amalga oshirishi mumkin. Bir tomonlama siljituvchi qaydlagichlar
axborotni faqat bir tomonga (o‘ngga yoki chapga) siljitsa ikki tomonlama
siljituvchi qaydlagichlar axborotni ham o‘ngga ham chapga siljita oladi. Bunday
qaydlagichlar uchun siljish yo‘nalishi rejimini belgilovchi maxsus kirish yo‘li
ko‘zda tutiladi.
Parallel qaydlagichlarda ikkili so‘zlarni qabul qilish va o‘zgartirish barcha
xonalari bo‘yicha bir vaqtning o‘zida amalga oshiriladi. SHu sababli turli xona
triggerlari bir-birlari bilan bog‘lanmagan va har bir trigger o‘zining mustaqil kirish
va chiqish yo‘llariga ega (6.1.1.-rasm).
RS-
triggerlarning kirish yo‘llariga parafaz signallar berilsa qaydlagichga
ikkili kod yoziladi (6.1.1.-rasm "a").
x
i
=1
(
0
i
х
) da signal
S
kirish yo‘liga ta’sir
etadi va triggerni 1 xolatiga o‘tkazadi.
x
i
= 0
(
1
i
х
) da mantiqiy 1
R
kirish yo‘liga
beriladi va trigger 0 xolatiga o‘rnatiladi. Demak, qaydlagich xolati uning kirish
yo‘liga beriladigan signallar orqali aniqlanadi. Kirish yo‘li kodi qaydlagichga
S
kirish yo‘liga sinxrosignal berilish vaqtida yoziladi. Ushbu qaydlagichga yozishda
kirish yo‘lining faqat to‘g‘ri yoki faqat teskari kodi ishlatilsa axborotni yozish
ikkita taktda amalga oshiriladi. Birinchi taktda qaydlagich tozalanadi, ya’ni
106
qaydlagich triggerlari 0 holatiga o‘tkaziladi, ikkinchi taktda esa qaydlagichga
yangi axborot yoziladi.
6.1.1. rasm "b" da
D-
triggerlarda qurilgan bir fazali kirish yo‘liga ega
bo‘lgan, bir taktli parallel qaydlagich sxemasi keltirilgan. Bunday qaydlagichda
S –
sinxron kirish yo‘lining birlik mantiq satxida barcha triggerlar D-kirish yo‘llaridagi
signallarga mos holatlarga o‘rnatiladi. Axborotni yozish uchun sinxronlashning
bitta signali kifoya. Qo‘shimcha
R
kirish yo‘li barcha triggerlarni bitta signal
yordamida 0 holatiga o‘rnatishga hizmat qiladi.
6.1.1.rasm. Parafaz parallel qaydlagich sxemasi (a), bir fazali parallel qaydlagich
sxemasi (b), parallel qaydlagichning shartli belgilanishi (v).
6.1.1.rasm "v"da to‘rt xonali parallel qaydlagichning shartli belgilanishi
keltirilgan.
Paralel
qaydlagichlarda,
ularning
funksional
imkoniyatlarini
kengaytiruvchi qo‘shimcha yordamchi kombinatsion sxemalar bo‘lishi mumkin.
Siljituvchi (ketma-ket) qaydlagichlarda triggerlar ketma-ket ulangan, ya’ni
oldingi triggerning chiqish yo‘li axborotni keyingi triggerning kirish yo‘liga
107
uzatadi.
D-
triggerlarda qurilgan eng sodda bir fazali siljituvchi qaydlagich sxemasi
6.1.1. rasm "
a
" da keltirilgan.
Boshqarish barcha triggerlarga umumiy bo‘lgan sinxronlovchi signalning
fronti orqali amalga oshiriladi. Faraz qilaylik, qaydlagich holati quyidagicha
bo‘lsin:
Q
0
=1, Q
1
=0,
Q
2
=1,
Q
3
=1
. Qaydlagich kirish yo‘liga nulik axborot kelsa,
sinxrosignal yo‘qligida qaydlagichdagi axborot o‘zgarishsiz qoladi. Sinxron
signalning musbat (oldi) frontida har bir trigger D-kirish yo‘lidagi signalga mos
holatga o‘tadi:
birinchi takt signali ta’sirida: mantiqiy "1"
Q
0
dan
Q
1
ga; mantiqiy "0"
Q
1
dan
Q
2
ga; mantiqiy "1"
Q
2
dan
Q
3
ga o‘tadi;
ikkinchi takt signali ta’sirida: mantiqiy "0"
Q
0
dan
Q
1
ga; mantiqiy "1"
Q
1
dan
Q
2
ga; mantiqiy "0"
Q
2
dan
Q
3
ga o‘tadi;
uchinchi takt signali ta’sirida: mantiqiy "0"
Q
0
dan
Q
1
ga; mantiqiy "0"
Q
1
dan
Q
2
ga; mantiqiy "1"
Q
2
dan
Q
3
ga o‘tadi va h.
Siljituvchi qaydlagich ishlashini 6.2.2.pasm "
v
" va 6.2.1-jadval yordamida
namoyish etish mumkin. Ularda o‘ng tarafga ketma-ket siljitish amalga
oshirilganidagi qaydlagich holati keltirilgan.
Chap tarafga siljitishni amalga oshirish uchun siljituvchi qaydlagichga
axborot uzatilish yo‘nalishini o‘zgartiruvchi elementlarni kiritish lozim. Boshqacha
aytganda, trigger chiqish yo‘lini uning chap tarafidagi xona kirish yo‘liga ulash
orqali triggerlar o‘rtasidagi bog‘lanishni o‘zgartirish lozim. 6.2.3.rasmda ikki
tomonlama (reversiv) siljituvchi qaydlagich sxemasi keltirilgan.
S = 1
da sxema yuqorisidagi I elementlar ochiladi, axborot o‘ng tarafga
siljitiladi.
S = 0
da sxema pastidagi I elementlar ochiladi, axborot chap tarafga
siljitiladi.
108
6.1.2. rasm. Bir fazali siljituvchi qaydlagich sxemasi (a), shartli belgilanishi (b),
ishlashining vaqt diagrammasi (v).
6.2.1. jadval
Xona
nomeri
Q0
Q1
Q2
Q3
1 takt
1
→
0
0
→
1
1
→
0
1
→
1
2 takt
0
→
0
1
→
0
0
→
1
1
→
0
3 takt
0
→
0
0
→
0
1
→
0
0
→
1
109
6.1.3. rasm. Reversiv siljituvchi qaydlagich sxemasi.
Siljituvchi qaydlagichlarda faqat ikki pog‘onali triggerlar ishlatiladi. Bu har
bir sinxrosignal bo‘yicha axborotni qat’iy bir xonaga siljitishni kafolatlaydi.
Boshqa triggerlar ishlatilsa siljitish jarayonini boshqarib bo‘lmaydi va bitta
sinxrosignal bo‘yicha axborot bir necha xonaga siljishi mumkin.
Bitta kirish yo‘li va faqat bitta chiqish yo‘li ishlatiluvchi siljituvchi
qaydlagichga ikkili so‘z ketma-ket kiritiladi va ketma-ket chiqariladi. Bunda
raqamli qurilmalardagi shinalar xonaliligi kamaysada, tezkorlik pasayadi.
Sonni kiritish yoki chiqarish uchun
n-
xonali qaydlagichda sinxrosignallar
soni triggerlar soniga teng bo‘lishi lozim. 6.1.2. rasm.da har bir trigger o‘zining
chiqish yo‘liga ega.
n-
xonali qaydlagichga n-takt mobaynida ketma-ket yozilgan
sonni barcha xona triggerlari chiqish yo‘llaridan bir vaqtda parallel shaklda olish
mumkin. Shu tariqa
ikkili kodni ketma-ket shakldan parallel shaklga o‘zgartirish
amalga oshiriladi.
Siljituvchi qaydlagichning har bir triggeri yordamchi kombinatsion sxema
orqali ixtiyoriy berilgan holatga o‘rnatuvchi kirish yo‘llari bilan ta’minlanishi
mumkin. Bu sonlarning parallel shaklda qabul qilinishiga imkon beradi. Qabul
qilingan ikkili sonni
n-
ta sinxrosignal yordamida qaydlagichning katta xonasining
Kir
110
chiqish yo‘lidan ketma-ket shaklda olish mumkin. Shu tariqa
parallel kodni ketma-
ket kodga o‘zgartirish
amalga oshiriladi.
Qaydlagichlar yuqorida qayd etilgan asosiy vazifalaridan tashqari boshqa
vazifalarni ham bajaraoladi. Ular asosida berilgan takt soniga kechiktiruvchilar,
to‘plovchi jamlagichlar, davomliligi katta signallarni shakllantirgichlar,
psevdotasodifiy ketma-ketlik generatorlari quriladi. Qaydlagichlar arifmetik-
mantiqiy qurilmalarda turli mantiqiy amallarni bajaruvchi uzellar sifatida
ishlatiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |