3
KIRISH
Zamonaviy elektronika analog va impulsli prinsipga ko‘ra tuziladi. Hozirgi
paytda elektronikada impulsli tizimlarni qurish ustunlik qiladi. Bunda signallarga
ishlov berishda raqamli ustunligi yuqori.
Raqamli prinsip yuqori aniqlik,
parametrlarni temperatura o‘zgarishlariga kamroq bog‘liqligini, elektroenergiya
ist’emoli qisqarganida va foydalish ish koeffitsienti oshganida halaqitga yuqori
bardoshligini ta’minlaydi. Bunda ishlatilgan signallarning shakllari to‘g‘ri
burchakliga yaqin va kuchlanishning ikkita qayd etilgan darajalariga:
past -
mantiqiy “0” va yuqori – mantiqiy “1” xolati ega. Raqamli signallarga ishlov
berish qurilmalari ikki sinfga bo‘linadi – bu qurilmaning berilgan funksiyasi uchun
vaqtning har qanday onida chiqish signallari kirish signallarining kombinatsiyasiga
bog‘liq bo‘lgan kombinatsion turdagi va ketma-ketli turdagi raqamli qurilmalar.
Ketma-ketli qurilmada vaqtning har onidagi chiqish signali na faqat kirish
signallarining kombinatsiyasiga
va bajarilayotgan funksiyasiga, shuningdek
qurilmani avvalgi vaqt onidagi ichki xolatiga bog‘liq. Ketma-ketli turidagi raqamli
qurilmalar xotirali mantiqiy avtomatlar ham deb nomlanadi. Ularni asosini xotirali
elementlar – triggerlar va triggerlardagi funksional tugunlar: impuls
hisoblagichlari, qaydlagichlar, xotirali qurlmalar va analog-raqamli o‘zgartirgichlar
tashkil etadi.
Xotirali qurilmalarda ishonchlilikni ta’minlash
uchun triggerlarning
sinxronli va ikkipog‘onali sxemalari qo‘llaniladi. Ketma-ketli qurilmalar
kombinatsion qurilmalardan ularni ma’lum yo‘l bilan ulash orqali tuziladi. Ketma-
ketli qurilmani sxemali alomati bo‘lib, unda teskari bog‘lanishlar mavjudligi
xizmat qiladi. Xotirali raqamli funksional qurilma sinxron yoki asinxron prinsipiga
ko‘ra amalga oshirilishi mumkin. Asinxron turdagi
qurilmani asosiy kamchiligi
turli mantiqiy elementlarda signalni kechikishi hisobiga ishlash qobiliyati buzilish
mumkinligidir. Masalan, kombinatsion qurilmada butun qurilma kirishidan
qandaydir mantiqiy element kirishigacha signal o‘tishi uchun ikkita yo‘li mavjud.
Har bir yo‘l mantiqiy elementlardan tashkil topkan zanjirlardan iborat. Ushbu
zanjirlarda signalni tarqalishidagi kechikishlar
farqlanishi mumkin, bunda
4
elementlar xarakteristikalari har-xil bo‘lganligi uchun kechikishlar qiymatlarini
avvaldan aniqlash qiyin. Birinchi kirish va ikkinchi kirishda signalni paydo bo‘lish
vaqt intervali orasida element chiqishida yolg‘on signal paydo bo‘lishi mumkin.
Agar yolg‘on signal ta’sirida elementar avtomatni ulanish-uzilishi paydo bo‘lsa
qurilmani to‘g‘ri ishlashi buziladi.
Sinxron prinsipiga ko‘ra tuzilgan qurilmalarda avvalgi taktda xosil bo‘lgan
o‘tish jarayoni tugaganidan so‘ng taktlanuvchi signal ta’sirida
elementar
avtomatlarni ulanish-uzilishi amalga oshadi. Ushbu xolat sinxron turdagi
funksional qurilmalarni keng tarqalganligini izohlaydi. Agar berilgan funksiyani
amalga oshirish uchun murakkab kombinatsion sxema kerak bo‘lsa, uni bitta yoki
bir nechta mikrosxemalar doimiy xotira qurilmasi, qayta yozuvchi xotira qurilmasi
yoki qayd etuvchi doimiy yozuvchi qurilma bilan tuzish mumkin.