Harbiy-texnik instituti sh. X. Kamilov raqamli qurilmalar: kombinatsion, ketma-ketli

E
1
 
E
2
 
Q
E
3
 
E
4
 
& 
& 
& 
& 
J 
K 

---

103 
Sinxrosignal bilan boshqariluvchi sinxron
JK-
triggerni asinxron trigger 
asosida sinxrosignal beriladigan kirish yo‘lini qo‘shish bilan olish mumkin
(5.3.11. rasm.). Bu sxemaning ishlash prinsipi sinxron triggernikidan unchalik farq 
qilmaydi. Farqi shuki, sinxron triggerga axborot faqat sinxrosignal berilgandagina 
kiritiladi. 5.3.11. rasmda “0” va “1” simvollar orqali triggerning sanoq rejimida 
ishlashidagi sinxrosignal berilgunga qadar (qavssiz), ta’siri vaqtida (kichik qavs 
ichidagi), ta’siri tugagandan so‘ngi (o‘rta qavs ichidagi) kirish va chiqish yÿllari 
signallarining qiymati aks ettirilgan.
Sinxron 
JK-
trigger 5.3.11., "b" rasmdagidek shartli belgilanadi. 
Nazorat savollari: 
1.
Triggerlar qanday tasniflanadi?
 
2.
RS-trigger tuzilishi va ishlash pritsipi qanday? 
3.
T-trigger tuzilishi va ishlash pritsipi qanday? 
4.
JK-trigger tuzilishi va ishlash pritsipi qanday? 
 
 
 
 
 
5.3.11. rasm. Sinxron 
JK-
trigger sxemasi (а) vа shartli belgilfnishi (b). 

---

104 
VI-BOB. HOTIRALI RAQAMLI QURILMALAR 
6.1. Qaydlagichlar 
Qaydlagich deb u yoki bu turdagi triggerlarda tayyorlangan va ahborotlarni 
saqlash hamda uzatish uchun mo‘ljallangan qurilmalarga aytiladi. Ahborot 
qaydlagichda “0” va “1” kombinatsiyalaridan tashkil topgan ikkilik son 
ko‘rinishda saqlanadi. Triggerlar soni saqlanayotgan sonlarning razryadlarini 
aniqlaydi, bunda har bir triggerga mos ravishda vazn koeffitsienti (vazn), ya’ni 
qaydlagich razryadi qo‘yiladi.
Qaydlagichda ahborotni qabul qilish (kiritish) operatsiyasi yozish 
operatsiyasi yoki yozish deb nomlanadi. Qaydlagichdan ahborotni boshqa 
qurilmalarga uzatish o‘qish operatsiyasi yoki o‘qish deb nomlanadi. Ba’zi hollarda 
ahborotni qaydlagichga yozishdan avval uni barcha razryadlarini qoida bo‘yicha 
nolga o‘rnatish talab etiladi. Bunday operatsiya qaydlagichni tozalash operatsiyasi 
deb nomlanadi. 
Ahborotni yozish va o‘qish parallel yoki ketma – ket amalga oshishi 
mumkin. Parallel yozishda (o‘qishda) yozilayotgan (o‘qilayotgan) kodning barcha 
razryadlari triggerlarda bir vaqtni o‘zida qayd etiladi. Ketma-ket yozishda va 
o‘qishda vaqt bo‘yicha kod razryadma razryad yoziladi va o‘qiladi.
Qaydlagich deb ko‘p xonali ikkili kod ko‘rinishida ifodalangan axborotni 
yozish, saqlash va (yoki) siljitishga mo‘ljallangan tadrijiy uzelga aytiladi 
("qaydlagich" so‘zi inglizcha 
register
- qaydlash so‘zidan olingan). Ta’rifdan 
ko‘rinib turibdiki, qaydlagichlarda xotirlovchi elementlar bo‘lishi lozim, demak 
ular triggerlarda quriladi. Undan tashqari qaydlagichlarda triggerlar ishlashini 
boshqaruvchi yordamchi kombinatsion sxemalar mavjud. 
Qaydlagichlarda quyidagi amallar bajariladi: 
saqlanuvchi axborotni kiritish va chiqarish; 
axborotni saqlash; 
saqlanuvchi axborotni o‘ngga va chapga belgilangan xonalar soniga siljitish; 
ketma-ket son kodini parallel kodga o‘zgartirish va aksincha. 

---

105 
Qaydlagichlar sonlarni ishlashni tashkil etuvchi, ular ustida turli o‘zgartirish 
bajaruvchi qurilmalarda ham ishlatilishi mumkin. 
Qaydlagichning asosiy vazifasi – ikkili sanoq tizimida ifodalangan ko‘p 
xonali sonlarni saqlash. Demak,