A. A. Q od irov t ib b iy o t

h o l a t d i r .
U b e m o rn in g s o g a y is h i yoki 
u n in g og‘irlashishi to m o n g a keskin b u n lish im ко rsatadi. Bo h ro n m n g
dalillariga qarab , k asalning b o ‘lajak h o lati (taqdirO am q la n a
1
.
Ib n S ino yuqum li kasallikni ram ziy ravishda ifodalab, b u n d a y deb 
yozgan: kasallik tan a u ch u n b ir shaharga b o stm b kirgan tash qi du shm an
kab id ir A gar "dushm an" (y a’ni kasallik paydo qiluvchi sabab) yengsa, 
tanada kasallik kelib chiqadi. Agar, "shahar m udofaachilan (ya m kasallikga 
qarshi tu ru v ch i kuch) yengsa kishi o m o n qoladi.
Ib n Sino um um iy kasalliklar qatoriga zaharlam sh m h am qo shgan. U 
zaharga sh u n d ay t a ’rif b eradi: "Z a h a r sh u n d ay dorik i, u m izojm faqat 
un g a zid b o ‘lishlik b ilan g in a em as, b alk i o ‘zidagt xusisiyat bilan ham
buzadi" D em ak , Ibn S in o n in g fik richa, z a h a r m izojm b uzish bilan 
kishini zaharlaydi. O lim n in g y o zish ich a, o ‘ld iru v ch i, deb atalad igan
m axsus do ri h am b o 'la d i. Bu dori m izojni h a d d a n tash q ari buzilishiga
olib keladi.
Abu Ali ibn Sino maqbarasi.
101

---

Ibn Sino zaharga nisbatan chidam lilik holati (hozirgi tilda im m u nitet) 
p aydo qilish m um kinligini h am k o 'rsatg an .
Bu haq d a u quyidagi rivoyatni keltirgan: Bir po d sh o h n i o ‘ldirm o q ch i 
b o ‘lgan kishi p o d sh o h b ilan aloqa qiladigan k anizakka o z -o z d a n z a h a r 
berib borib, uning tanasini zaharga o'rgatgan. K anizakning tanasi zaharga 
n isb atan shu q ad a r ch id am li b o ‘lib qo ladiki, u n d a o 'rn a sh g a n z a h a r 
h a tto so ‘lagida h am paydo b o ‘lgan. S h u n d a p o d sh o h bu k an izak bilan 
aloqa qilganidan so‘ng tezda o ‘lib qolgan, kanizak esa tirikligicha qolaveigan. 
Ibn S in oning y o zishicha ayrim a ’zolarga t a ’sir qiluvchi z a h a rla r h am
b o ia d i. Ibn Sino quturgan hayvon, h a tto q uturgan od am n in g tishlashini 
h am zaharlanish deb ataydi.
U yuzga yaqin h a r xil zah arlarn i b ay o n etgan. U larn in g h a r biri 
bilan za h arlan ish a lo m atlarin i k o ‘rsatib bergan. Ib n Sino b ay o n etgan
z a h a rla rn in g 56 tasi o ‘sim lik la rd a n , 14 ta si m a ’d a n la rd a n , 24 xili 
hayvonlardan olinadi.
Ibn S ino zaharli h ay v o n lar to ‘g ‘risida soz y uritib , birg in a zah arli 
ilo n la rd a n 25 xilini k o 'rsatg an . Z ah a rla n ish n i d avolashni Ibn S ino 2 
bosqichga b o ‘lgan. B irinchi bosqich u m u m iy ch o ra, ik kinch i bo sq ich
h a r b ir za h a rn in g o ‘ziga q arsh i ish latila d ig a n ch o ra. Ib n S in o n in g
ko‘rsatishicha um um iy chora quyidagilardan iborat: 1) zahar tanaga tarqalib 
singib ketm asligi uchun uni tezda a ’zo d a n chiqarib yuborish. C h u n o n ch i, 
b em o m i qustirish, ichini surdirish, h u q n a qilish. Ikkinchi bosqich zah am i 
k u c h in i susaytirish. C h u n o n c h i, z a h a rn i o ‘ziga to rtib o lu v ch i, u n i 
suyultiruvchi, o ‘rab oluvchi m odd alar (sut, qatiq, sharob va h.k.) ichirish.
Ibn S in o b a ’zi kasalliklarni d avolashda shartli refleks hosil qilish 
u sulidan h am foydalangan. M asalan, o d at b o 'lib qolgan va d o rila r bilan 
davolab b o lm a y d ig a n surunkali qabziyat kasalligini davolashda bem orga 
h a r kuni m a ’lu m v aq td a (yaxshisi e rta b ilan ) ich in i b o 's h a tish u c h u n
h o jatx o n ag a kirib m a ’lum vaqt o 'tirish n i tavsiya etgan. Bu ta d b ir k o ‘p 
m a rta q ay tarilg an d an so ‘ng shu so atd a ich y urishi p aydo b o ‘lad i va bu 
ham o d at b o ‘lib qoladi, y a’ni ich yurishiga nisb atan shartli refleks pavdo 
bo‘ladi.
Ib n S ino b a ’zi kasalliklarni, xususan asab buzilishi bilan b o g 'liq
b o ‘lgan kasalliklarni davolashda h ozir ikkinchi signal tizim deb ataluvchi 
so z ta siridan foydalanish usulini ham ishlatgan. M asalan, ishq hastaligini 
davolashda shu usuldan foydalangan. Shunday qilib Ibn Sino kasalliklarni 
davolash usullarini bir q a n c h a o ‘ziga xos c h o ra -ta d b irla r bilan boyitgan.
Abu Ali ibn S inoning ja h o n ilm iy tib biyotin in g rivojlanishidagi roli 
ju d a kattadir. Shuni e ’tiborga olib bizda prezidentning farm oni bilan 1999- 
yilda xalqaro Ibn Sino jam g 'arm asi tashkil etildi.
102

---