A m aliy tib b iy o td a Ib n Sino k asalliklarni d av olashn in g
ikki asosiy
usulini ishlab ch iq q an . Biri u m u m iy m uolaja qoidalari, ik kinchisi h a r
b ir kasallikning o ‘ziga q aratilgan davo usuli.
U m u m iy m uolaja q o idalari h a r q an d a y kasallik tan ad ag i x iltlar va
m izojlarning o 'z g arish i natijasid a kelib ch iq ad i, degan tu sh u n c h a g a
asoslangan. Bu yerda davolashning asosiy m aqsadi shu o ‘zgargan xilt va
m izojni m o 'ta d il holatga keltirishga qaratiladi. K asalliklarning o ‘ziga xos
davolash usuli asosan uning belgilarini yo'q o tish g a qaratiladi. Bu hozirgi
tilda sim ptom oterapiya deyiladi.
Ibn S ino kasalliklarni ikki xil — u m u m iy
gavda kasalligi va ayrim
a ’zo lar kasalligiga b o ‘lgan. U in so n gavdasini 22 qism ga b o ‘lib, shu
q ism lard a uchray d ig an tu rk u m kasalliklarni aniqlash , tashxis q o 'y ish va
d av o lash u su lla rin i k o ‘rsatib b erg an . A vvalo, sh u q ism ( a ’zo )n in g
funksiyasi, an a to m ik -fiz io lo g ik xususiyatlari, tab iati va m izo jin i bayon
etadi. S o‘ng uning kasalliklari va ularni aniqlash haqida m a ’lu m o t beradi.
K eyin kasallikni davolash u su llarin i k o ‘rsatadi. M asalan , b o sh va m iya
k a s a llik la rin i b a y o n e ta r e k a n , d a s tla b m iy a n in g a n a to m iy a s i va
funksiyasini tu sh u n tirib , s o ‘ng uning kasalliklari, u larn i aniqlash y o ‘llari
va davolash usullarini k o 'rsa tg an . Ib n S ino bu m asalaga o ‘zining "Al-
qonun" asarida juda katta (74 fasl) o ‘rin bergan. M iya va asab tizimiga dahli
b o 'lg a n
b iro rta , m asalani h am qoldirm agan. U h a tto ishq (sevgi)ni h am
bosh m iya kasalligi qatoriga kiritgan. Bu h aq d a Ib n S ino b u n d ay , deb
yozgan: "Ishq — vasvasali va m elanxoliyaga o ‘xshash bir kasallik b o ‘lib,
b u n d a oshiqning b u tu n fikri-zikri m ahbubning qiyofasiga m ub talo b o ‘lib
qoladi. D a rh a q iq a t, o shiqning xay olidan m ah b u b n in g qiyofasi h ec h
ketm aydi. Ibn S ino haq. Ishq h a q iq a ta n ju d a ku chli ru h iy -e m o tsio n a l
holat. Bizning flkrim izcha ishq qattiq o ‘rnashib qolgan shartli refleksdir.
Ib n S ino ju d a o g ‘ir m iya k asallik laridan b irin ch i b o ‘lib m en in g itn i
k o ‘rsatgan. Bu kasallikning belgilarini u bosh q a h ak im lard an an iq ro q va
to'laroq ifodalab bergan. Ibn Sino og‘ir kasalliklardan yana yurak kasalligini
k o 'rsa tg an . O lim ning yozishicha y urakd a h am u c h tu rk u m kasallik —
m izoj buzilishi, a ’zo m assasining o ‘zgarishi va jaro h a tla n ish lar uchraydi.
Ibn S in oning aytishicha yurak h o latin in g o ‘zgarishi bo sh qa kasalliklarni
ham keltirib chiqarishi m um kin.
M asalan, yurakdan b o ‘ladigan xafaqon,
y u rak d an b o ia d ig a n behushlik, t o ‘satd an b e m o r q u w a tin in g zaiflanishi
shunday kasalliklardir. S o‘ng Ibn Sino boshqa a ’zolar kasalliklarini bayon
etadi. X ususan, jigar, o ‘pka, m e ’da, taloq, buyrak, ichak lar kasalliklarini
k o ‘rsatgan. U m u m a n Ib n Sino shu 22 qism da boshdagi so c h d a n to rtib ,
to tovonlargacha kishi gavdasining ham m a a ’zolarini batafsil bayon etgan.
U lar "Tib qonunlari"ning 1500 sahifadan o rtiq b o ‘lgan u c h in c h i kitobida
bayon etilgan.
Ibn S ino ja rro h lik kasalliklarini uzliksizlikning bu zilishi d eb ataydi
va un i ikki turga b o ‘ladi: 1) jaro h atlar, 2) yaralar. U jaroh atlarg a a ’zoning
96
m ajaqlanishi;
suyak sinishi, b o ‘g‘im chiqishi, q o n oqishi, ezilish, kuyish
va teri sh ilin ish in i kiritgan. U larn in g h a r b irin i t a ’riflab bergan.
Ibn Sino jarrohiya bilan kam shug‘ullangan b o'lsa kerak. U jarohatlarni
operatsiya usuli bilan davolashga juda oz o ‘rin bergan. Shunda ham Galenning
so‘ziga asoslanib, jaro h atlan g an joydagi yiring pastga to m o n oqib tushishi
u c h u n qulay b o ‘lgan to m o n g a
qarab yorish kerak, deb yozadi xolos.
Q o rin ja ro h a tig a t o ‘xtalib, "bir olim (kim ligini ay tm ag an) u n i q an d ay
tikish kerakligini k o ‘rsatg an ” deyish b ilan chek lan g an . T ikish usulini
k o ‘rsatm agan. F aqat qovuqdagi toshni chiqarib olish usulini an ch a batafsil
yozgan. A m m o, bu usul qadim gi m a sh h u r ja rro h A ntill yozib q oldirg an
usulga ju d a o ‘xshaydi. B inobarin, Ibn Sino bu operatsiya usulini yozishda
shu ja rro h n in g asariga asoslangan b o ‘lsa kerak: sovuq shish (o ‘sm a)n i
davolash usulini h am an ch a to ‘liq yozgan. C hiqq an -sin g an larn i davolash
usullarini batafsil ko ‘rsatgan. B unda u ko ‘proq G ip p o k ra t yozib qoldirgan
usullarga asoslangan.
Ja ro h a tla rn i d av o lash d a Ib n S ino k o ‘p ro q et u n d iru v c h i d o rila r
ishlatgan.
U ning yozishicha, et undiruvchi dori sog'lom qon ni ko‘paytirib,
un i etga ay lan tirad i. Ib n S ino et b itiru v ch i d o fid a n h am foydalangan.
U n in g y o zish icha et b itiru v ch i d o ri sh u n d ay do rik i, u ja ro h a t sirtini
quritib, ustida q u ru q p o ‘stloq paydo qiladi. Bu p o ‘stloq tabiiy te ri paydo
b o ‘lgunga q ad a r ja ro h a tla n g a n jo y n i zararli o m illard an saqlaydi.
Ib n S inoning t a ’kidlashicha, h a r b irja ro h a td a ishlatiladigan d orining
m izoji shu ja ro h a t m izojiga m os b o ‘lishi kerak. (D e m ak , Ib n S ino ning
fik rich a h a r b ir ja ro h a t o ‘z m izojiga ega b o 'la r ek a n .) M asalan, agar
ja ro h a td a q o n yig‘ilgan b o ‘lsa ja ro h a t m izojini hisobga olgan h o ld a qonni
quritish xususiyatiga ega b o ‘lgan dori ishlatiladi.
Ib n S in o n in g
y o z ish ic h a , u zlik sizlik n in g b u zilish i, y a ’ni ja ro h a t
u z o q vaqt davom etsa va yiring b o g ‘lasa u yaraga ay lanadi. Y aradan
ch iq ay o tg an yiringning suyuq qism i zard o b , quyug‘i esa ch irk deyiladi.
Z ard o b xiltlarn in g suyuq q ism id an , c h irk esa u larn in g q uyuq qism idan
p aydo b o ‘ladi. Z ard o b k o ‘p in c h a shish paydo qiladi.
Z ard o b g a qarshi
qurituvchi dori ishlatiladi. C hirkka qarshi tozalovchi dori q o ‘llanadi. C hirk
q uyuqlash ib, qo tg an m o d d a b o ‘lib, oq yoki q o ra m tir ranglidir.
Ib n S ino yaralarn i c h u q u r va yuza, xavfli va xavfsiz xillarga b o ‘lgan.
U larni davolash m asalasida travm atik yaralardan boshqasini quritish yoMi
bilan davolashni tavsiya etgan. Y aralarni davolashda u larning ch etlarin i
y a q in la sh tirish n i va d o rin i u zo q ro q saqlab qo lish c h o ra sin i k o ‘rish
kerakligini t a ’kidlaydi. Y aradagi ch irk chiq arib olinishi kerak. A gar yara
paydo b o ‘lgan jo y d a shish h a m b o ‘lsa, d astlab shu sh ishn i davolash
ch o rasin i k o ‘rish kerak.
Y aralarni yuvish va tozalash u c h u n Ibn Sino sharob (spirt) ishlatishni
tavsiya etgan. D em ak , u sp in n in g b ak terio sta tik t a ’sirini bilgan,
deyish
Do'stlaringiz bilan baham: 
