m ajaqlanishi; suyak sinishi, b o ‘g‘im chiqishi, q o n oqishi, ezilish, kuyish
va teri sh ilin ish in i kiritgan. U larn in g h a r b irin i t a ’riflab bergan.
Ibn Sino jarrohiya bilan kam shug‘ullangan b o'lsa kerak. U jarohatlarni
operatsiya usuli bilan davolashga juda oz o ‘rin bergan. Shunda ham Galenning
so‘ziga asoslanib, jaro h atlan g an joydagi yiring pastga to m o n oqib tushishi
u c h u n qulay b o ‘lgan to m o n g a qarab yorish kerak, deb yozadi xolos.
Q o rin ja ro h a tig a t o ‘xtalib, "bir olim (kim ligini ay tm ag an) u n i q an d ay
tikish kerakligini k o ‘rsatg an ” deyish b ilan chek lan g an . T ikish usulini
k o ‘rsatm agan. F aqat qovuqdagi toshni chiqarib olish usulini an ch a batafsil
yozgan. A m m o, bu usul qadim gi m a sh h u r ja rro h A ntill yozib q oldirg an
usulga ju d a o ‘xshaydi. B inobarin, Ibn Sino bu operatsiya usulini yozishda
shu ja rro h n in g asariga asoslangan b o ‘lsa kerak: sovuq shish (o ‘sm a)n i
davolash usulini h am an ch a to ‘liq yozgan. C hiqq an -sin g an larn i davolash
usullarini batafsil ko ‘rsatgan. B unda u ko ‘proq G ip p o k ra t yozib qoldirgan
usullarga asoslangan.
Ja ro h a tla rn i d av o lash d a Ib n S ino k o ‘p ro q et u n d iru v c h i d o rila r
ishlatgan. U ning yozishicha, et undiruvchi dori sog'lom qon ni ko‘paytirib,
un i etga ay lan tirad i. Ib n S ino et b itiru v ch i d o fid a n h am foydalangan.
U n in g y o zish icha et b itiru v ch i d o ri sh u n d ay do rik i, u ja ro h a t sirtini
quritib, ustida q u ru q p o ‘stloq paydo qiladi. Bu p o ‘stloq tabiiy te ri paydo
b o ‘lgunga q ad a r ja ro h a tla n g a n jo y n i zararli o m illard an saqlaydi.
Ib n S inoning t a ’kidlashicha, h a r b irja ro h a td a ishlatiladigan d orining
m izoji shu ja ro h a t m izojiga m os b o ‘lishi kerak. (D e m ak , Ib n S ino ning
fik rich a h a r b ir ja ro h a t o ‘z m izojiga ega b o 'la r ek a n .) M asalan, agar
ja ro h a td a q o n yig‘ilgan b o ‘lsa ja ro h a t m izojini hisobga olgan h o ld a qonni
quritish xususiyatiga ega b o ‘lgan dori ishlatiladi.
Ib n S in o n in g y o z ish ic h a , u zlik sizlik n in g b u zilish i, y a ’ni ja ro h a t
u z o q vaqt davom etsa va yiring b o g ‘lasa u yaraga ay lanadi. Y aradan
ch iq ay o tg an yiringning suyuq qism i zard o b , quyug‘i esa ch irk deyiladi.
Z ard o b xiltlarn in g suyuq q ism id an , c h irk esa u larn in g q uyuq qism idan
p aydo b o ‘ladi. Z ard o b k o ‘p in c h a shish paydo qiladi. Z ard o b g a qarshi
qurituvchi dori ishlatiladi. C hirkka qarshi tozalovchi dori q o ‘llanadi. C hirk
q uyuqlash ib, qo tg an m o d d a b o ‘lib, oq yoki q o ra m tir ranglidir.
Ib n S ino yaralarn i c h u q u r va yuza, xavfli va xavfsiz xillarga b o ‘lgan.
U larni davolash m asalasida travm atik yaralardan boshqasini quritish yoMi
bilan davolashni tavsiya etgan. Y aralarni davolashda u larning ch etlarin i
y a q in la sh tirish n i va d o rin i u zo q ro q saqlab qo lish c h o ra sin i k o ‘rish
kerakligini t a ’kidlaydi. Y aradagi ch irk chiq arib olinishi kerak. A gar yara
paydo b o ‘lgan jo y d a shish h a m b o ‘lsa, d astlab shu sh ishn i davolash
ch o rasin i k o ‘rish kerak.
Y aralarni yuvish va tozalash u c h u n Ibn Sino sharob (spirt) ishlatishni
tavsiya etgan. D em ak , u sp in n in g b ak terio sta tik t a ’sirini bilgan, deyish
Do'stlaringiz bilan baham: