O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi navoiy davlat pedagogika instituti umumiy tilshunoslik

Avtomatik tahlil metodi
Avtomatik tahlil metodi davr talabi bilan yaratilgan zamonaviy tahlil metodlaridan biridir. 
Elektron - hisoblash mashinalarini (EHM), kompyuterlarning paydo bo`lishi tilshunoslik fanida 
ham ilmiy - tadqiqot ishlarining amaliyoti oldiga yangi vazifa va muammolarni qo`ydi. 
Tilshunoslikda bunday muammolar sifatida avtomatik tarjima, matnini elektron-hisoblash 
mashinalari yordamida tuzish, qisqartirish kabilarni ko`rsatish mumkin. Demak, fanning 
taraqqiyoti, texnikadagi yangiliklar, yangi texnik vositalarning (EHM) paydo bo`lishi kabilar 
avtomatik tahlil metodining «tuzilishiga", shakllanishiga olib keldi, sabab bo`ldi. 
Avtomatik tahlil metodining o`ziga xosligi shundaki, u tilni - lisoniy birliklarni muayyan 
bo`laklarga, formal qismlariga ajratadi. Ajratishdan hosil bo`lgan tilning ushbu qismlari, ya‘ni 
formal elementlari boshqa tilning shunday ma‘nodagi bo`laklariga-formal elementlariga 
muvofiq, mos keladi, ekvivalent bo`ladi. Demak, tillararo muayyan lisoniy birliklarning 
(masalan, matnning, gaplarning, so`z birliklarining) - formal qismlarning mazmuniy - fikriy 
mosligi, mazmunan - fikran muvofikligi asosida ushbu tillarning biridan ikkinchisiga - bir tildan 
boshqa tilga elektron hisoblash mashinalari yordamida tarjima qilish imkonini beradi . . . 
Boshqacha aytganda, bir tildagi - lisoniy birliklardagi mazmun boshqa bir tilga - shu til birliklari, 
vositalari orqali EHM yordamida tarjima qilinadi. 
EHM orqali matnni bir tildan boshqa bir tilga tarjima qilish uchun: 
1. Maxsus tanlangan so`zlar bilan birgalikda matnni mexanik (mexanistik) ravishda tarjima 

---

186 
qilish imkonyatini beradigan qoidalar sistemasini yaratish kerak. 
2. Bu qoidalarni va so`zlarni «mashina tilida" yozish. YA‘ni mazkur qoidalarni amalga 
oshiruvchi dastur (programma) tuzish kerak. 
Programma va lug‘at maxsus shartli belgilar bilan yoziladi va mashinaga kiritiladi, natijada 
mashina tarjimaga tayyor bo`ladi.